Dieta w niedoczynności tarczycy

Tarczyca, jako gruczoł, odpowiada w organizmie za produkcję tyroksyny, trójjodotyroniny i kalcytoniny - tj. hormonów wpływających na metabolizm białek, węglowodanów, tłuszczu i cholesterolu. Hormony gruczołu tarczowego pełnią również istotną rolę w procesach stymulujących mięsień sercowy i wspierają pracę układu nerwowego oraz mózgu. Tarczyca stanowi ponadto narząd odpowiedzialny za blisko 30% spoczynkowej przemiany materii - w przypadku niedoboru jej hormonów dostarczana wraz z pożywieniem energia jest magazynowana w postaci zbędnej tkanki tłuszczowej, której nadmierna ilość prowadzić może z kolei do nadwagi i otyłości. W poniższym artykule wyjaśniamy, na czym polega niedoczynność tarczycy i jaka zależność istnieje pomiędzy chorobą a stosowaną przez pacjenta dietą.

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to stan chorobowy polegający na niedoborze lub nieprawidłowym działaniu hormonów tarczycy. Z medycznego punktu widzenia przyczyn choroby upatruje się w infekcjach wirusowych lub w przypadku niedoboru jodu w diecie. Niedoczynność tarczycy może być ponadto chorobą wrodzoną lub - coraz częściej zaobserwowaną i diagnozowaną przez lekarzy - konsekwencją autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, zwanego powszechnie chorobą Hashimoto. Niedoczynność tarczycy powstaje, gdy układ immunologiczny (odpornościowy) produkuje przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i przeciw tyreoglobulinie (anty-TG), co w następstwie prowadzi do zaniku komórek pęcherzykowych gruczołu.

Do głównych objawów niedoczynności tarczycy należą:

Rola żywienia w leczeniu i profilaktyce chorób tarczycy

Czynniki żywieniowe oraz rodzaj stosowanej diety odgrywają szczególną rolę w rozwoju, leczeniu i profilaktyce chorób tarczycy. Dieta w przypadku takich chorób jak niedoczynność czy zapalenie tarczycy typu Hashimoto powinna obfitować w odpowiednią ilość pełnowartościowego białka, bogatego pod względem odżywczym w aminokwasy niezbędne do syntetyzowania hormonów tarczycy. Wiele składników mineralnych i witamin kluczowych w procesach leczenia i profilaktyki choroby zawiera również mięso, którego obecność jest konieczna w diecie osób z niedoczynnością tarczycy. Głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty spożywcze, dostarczające - w przeciwieństwie do ich oczyszczonych z otrąb, nasion i zarodków odmian - znacznie większe ilości błonnika pokarmowego. Produkty bogate w błonnik pokarmowy neutralizują i eliminują zjawisko zaparć u osób z niedoczynnością tarczycy. Przeciwzapalne działanie wykazują z kolei kwasy tłuszczowe omega-3, zawarte w tłuszczach pochodzenia roślinnego (np. w oliwie z oliwek, awokado czy w orzechach). Jednocześnie w diecie pacjentów z niedoczynnością tarczycy zaleca się ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych. Ważną rolę odgrywa także właściwa podaż witaminy D, jodu oraz selenu - składników pokarmowych i odżywczych wpływających na prawidłową pracę tarczycy. W chorobach tarczycy należy ponadto zwrócić uwagę na elementy diet eliminacyjnych - zwłaszcza wykluczających z jadłospisu czynniki stymulujące nietolerancje pokarmowe - m.in. gluten oraz laktozę.

Dieta w niedoczynności tarczycy - zasady, zalecenia i przeciwwskazania

1. Osobom z niedoczynnością tarczycy zaleca się spożywanie od 4 do 5 posiłków dziennie. Ich konsumpcja powinna przebiegać w regularnych odstępach czasu, a ostatnie z dań powinno zostać zjedzone 2-3 godziny przed snem. Regularny i racjonalny system spożywania posiłków skutecznie zapobiegnie zwolnieniu tempa przemiany materii. 

2. Nadmiernie stosowane restrykcje kaloryczne w chorobach tarczycy mogą powodować wzrost stężenia TSH i znacząco redukować procesy metaboliczne. Dzienna podaż kalorii powinna być ustalona po konsultacji ze specjalistą dietetykiem i spersonalizowana z uwzględnieniem wieku, płci, stanu fizjologicznego, chorób współistniejących i poziomu aktywności fizycznej pacjenta. 

3. Jedną z najważniejszych zasad dietetycznych w leczeniu i profilaktyce niedoczynności tarczycy jest odpowiednia podaż białka - jego stężenie w diecie osób chorób powinno być znacznie większe niż u osób zdrowych. Jako że pełnowartościowe białko służy do produkcji hormonów tarczycy i reguluje jej funkcjonowanie, najlepiej jest je dostarczać wraz z pożywieniem pochodzenia zwierzęcego. 

4. Na gospodarkę hormonalną osób z niedoczynnością tarczycy korzystnie wpływa dieta bogata w produkty nie tylko wysokobiałkowe, ale także te o dużej zawartości witamin z grupy B, jod, żelazo, węglowodany złożone i kwasy tłuszczowe n-3. Zaleca się więc zwiększone spożycie mięsa, ryb morskich oraz nasion roślin strączkowych. 

5. Źródłem węglowodanów w pożywieniu powinny być produkty zbożowe pochodzące z pełnego przemiału, o niskim indeksie glikemicznym, bogatsze - w stosunku do ich oczyszczonych odpowiedników - o składniki mineralne, błonnik i witaminy. 

6. Ważne w diecie osób z niedoczynnością tarczycy są również warzywa i owoce - zwłaszcza gatunki niskokaloryczne, obfitujące w witaminy i przeciwutleniacze. 

7. Osoby zmagające się z chorobami tarczycy powinny znacząco ograniczyć spożycie produktów stanowiących źródło cukrów prostych - np. słodyczy, cukierków, ciastek, wysokosłodzonych dżemów, owoców kandyzowanych itd. Ich nadmierna konsumpcja nasila objawy choroby oraz zwiększa ryzyko chorób współwystępujących - m.in. cukrzycy typu drugiego. 

8. Należy zachowywać szczególną ostrożność związaną ze spożyciem tłuszczu w diecie. Nie jest wskazane stosowanie diet niskotłuszczowych, ponieważ prowadzą one do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Wystrzegać trzeba się nasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w produktach pochodzenia zwierzęcego (np. smalec, czy słonina) oraz tłuszczów ukrytych (np. w przetworach mlecznych). Wskazane jest więc spożycie niskotłuszczowych wersji m.in. mleka lub śmietany - a także produktów bogatych w tłuszcze roślinne - np. olej rzepakowy, lniany czy słonecznikowy, oliwa z oliwek, awokado, pestki, orzechy i nasiona). 

9. Suplementacja jodu w diecie powinna być indywidualnie dopasowana do dziennego zapotrzebowania energetycznego pacjenta. Duże spożycie tego pierwiastka u osób z niedoczynnością tarczycy może bowiem nasilać odpowiedź zapalną układu odpornościowego i powodować nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołu tarczowego. 

10. W diecie osób z niedoczynnością tarczycy istotną rolę odgrywa także selen, będący składnikiem enzymów odpowiedzialnych za pracę gruczołów oraz czynnikiem chroniącym tkankę tarczycową przed stresem oksydacyjnym. Selen wpływa ponadto na przyswajalność jodu, aczkolwiek jego nadmierne spożycie (np. w formie suplementów diety) może być działanie toksyczne dla organizmu. 

11. Unikać należy spożywania w nadmiernych ilościach produktów tzw. wolotwórczych (inaczej goitrogennych) - zwłaszcza w przypadku stosowania diet ubogich w jod. Należą do nich: brukselka, kapusta, rzepa, kalafior, brokuł, truskawki, zielona herbata, proso i szpinak. Choć ich spożycie nie jest całkowicie zakazane, ich konsumpcja powinna przebiegać z umiarem, po wcześniejszej obróbce termicznej, która pozwala na zneutralizowanie około 30% zawartych w nich substancji goitrogennych. 

12. Przeciwwskazane składniki żywności w niedoczynności tarczycy to także laktoza – tylko w przypadku nietolerancji tego dwucukru oraz gluten – w przypadku zdiagnozowanej celiakii. 

Źródła:
1. Alicja E. Ratajczak, Małgorzata Moszak, Marian Grzymisławski, Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, Piel Zdr Publ. 2017;7(4):305–311.
2. Katarzyna Pastusiak, Joanna Michałowska, Paweł Bogdański, Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 155–160.
3. Emilia Zakrzewska, Magdalena Zegan, Ewa Michota-Katulska, Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 2, str. 117 – 127.