Czy por jest zdrowy?

Por - zgodnie z najnowszymi wynikami badań w dziedzinie fitoterapii i dietetyki - posiada wiele właściwości leczniczych. W poniższym artykule szczegółowo odpowiadamy na pytanie, czy por jest zdrowy, dokonujemy charakterystyki jego wartości odżywczej i prozdrowotnej oraz wyjaśniamy, z jakiego powodu warto włączyć go do codziennego jadłospisu.

Por - występowanie, historia i krótka charakterystyka gatunku

Por (z łac. Allium ampeloprasum L.) to pod względem gatunkowym dwuletnia roślina z rodziny amarylkowatych. Gatunek należy do podrodziny czosnkowych i pochodzi z regionu Azji Mniejszej. W odległych historycznie czasach, szczególnie w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, pierwsze odmiany pora uprawiane były w celach konsumpcyjnych (jako przystawka, ugotowana i podawana np. z oliwą z oliwek oraz zagęstnik do zup; warzywo cenione m.in. przez cesarza Nerona)  i leczniczych (głównie jako panaceum wspomagające struny głosowe). Ciekawostką jest również fakt, iż por po dzisiejszy dzień jest jednym z symboli narodowych Walii. Geneza tego specyficznego symbolu sięga czasów panowania dynastii Tudorów, a współcześnie por stanowi tradycyjny składnik potraw charakterystycznych dla kuchni walijskiej. Rozpowszechnienie pora w Europie nastąpiło jednak dzięki jego obecności przede wszystkim w kuchni śródziemnomorskiej - zwłaszcza włoskiej. Co istotne, por stanowi roślinę często niedocenianą - dawniej był uznawany za warzywo tanie, powszechnie dostępne, o - jak początkowo sądzono - niskiej wartości odżywczej, spożywane przez osoby niezamożne, przynależące do niższych warstw społecznych. Na polskie stoły warzywo trafiło dopiero w epoce średniowiecznej dzięki sprowadzeniu go przez królową Bonę, a do dziś - jego charakterystyczny, ostry smak (dzięki zawartości allicyny podobny nieco do aromatu cebuli bądź czosnku) staje się bardziej popularny i zdobywa coraz większe grono wielbicieli.

Właściwości fizyczne i wygląd pora

Łodyga Allium ampeloprasum jest bardzo skrócona i tworzy tzw. piętkę. Liście rośliny są płaskie i wydłużone (w drugim roku wegetacji wyrastają nawet na pędu o długości 2 m), a kwiatostany tworzą białe lub białoróżowe baldachy. Owoce pora tworzą czarne, pomarszczone nasiona. O walorach sensorycznych warzywa decydują zawarte w nim naturalne olejki eteryczne.

Kulinarne zastosowanie pora

Por uprawia się głównie w celach spożywczych jako gatunek warzywny, a jego częścią jadalną jest jasnoróżowa lub biała część liści (pędu) oraz cebula. Ma oncharakterystyczny, ostro-pikantny smak, dzięki czemu znajduje zastosowanie jako roślina przyprawowa i aromatyczny składnik wielu dań. Por podawany może być na zimno (np. jako składnik surówek czy sałatek) lub na ciepło. Por w wyniku obróbki termicznej traci swoje aromatyczne właściwości, smak warzywa łagodnieje i staje się w większym stopniu wysublimowany. O rodzaju i specyficznych walorach smakowych pora decyduje charakterystyczna dwukolorowość łodygi oraz zawartość olejków eterycznych - biała część pora jest delikatniejsza w smaku, a zielona - zdecydowanie ostrzejsza.

Właściwości odżywcze pora

Por składa się z około 12% suchej masy warzywa, w tym 2% białek i 10% węglowodanów. Porcja 100 g pora dostarcza bowiem do organizmu 121 kJ (29 kcal), w tym: 2,2 g białka, 5,7 g węglowodanów, 0,3 g tłuszczów, 90,9 g wody i 2,7 g błonnika pokarmowego.

Warzywo zawiera również makroelementy - fosfor (52 mg), wapń (48 mg), magnez (11 mg), potas (248 mg) i sód (6 mg) oraz mikroelementy: jod (0,002 mg), żelazo (1,1 mg), miedź (0,13 mg), cynk (0,69 mg) i mangan (0,18 mg).

Znajdziemy w nim również niewielkie stężenie witamin: C - 20,2 mg, (tiamina) B1 - 0,112 mg, (ryboflawina) B2 - 0,067 mg, (niacyna) B3 - 0,59 mg, B6 - 0,2 mg, A (karoten) - 0,148 mg, E - 0,59 mg, a także foliany i kwas foliowy (0,056 mg) oraz kwas nikotynowy i związki siarki o właściwościach odkażających i bakteriobójczych.

Por to również cenne źródło aminokwasów. Warzywo obfituje m.in. w kwas glutaminowy (274 mg w 100 g), kwas asparaginowy (247 mg), leucynę (193 mg), lizynę (138 mg), argininę (137 mg), fenyloalaninę (134 mg), glicynę (111 mg), metioninę (48 mg) czy tryptofan (32 mg).

Właściwości prozdrowotne pora

Dzięki wysokiemu stężeniu żelaza w porze (więcej niż w buraku!) jego spożycie zaleca się osobom borykającym się z anemią oraz niedokrwistością. Warzywo wpływa także korzystnie na poziom złego cholesterolu we krwi: obniża jego szkodliwe frakcje, a podnosi pożądany w organizmie cholesterol HDL. Por wykazuje ponadto działanie antyseptyczne i odtruwające - neutralizuje szkodliwe toksyny. Sprawdzi się także w kuracji wspomagającej leczenie zatruć pokarmowych oraz jako środek wspomagający regenerację organizmu po spożyciu nadmiernej ilości alkoholu, w stanie tzw. kaca (np. jako składnik wywarów warzywnych, bulionu czy rosołu), chroni organizm przed infekcjami, grypą, przeziębieniem oraz łagodzi kaszel (działa wykrztuśnie, np. w postaci syropu bądź soku z pora), zmniejsza nieżyt górnych dróg oddechowych (zwiększa wytwarzanie śluzu, przywraca ruchy nabłonka rzęskowego) oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia efektów ubocznych w związku z przyjmowaniem leków. Uznawany za naturalny afrodyzjak por może wspomagać płodność mężczyzn. Warzywo działa również przeciwbólowo (stosowany w formie okładów z liści lub w postaci miazgi, starty na tarce por może być wykorzystywany m.in. w bólach reumatycznych, przy leczeniu artretyzmu - warzywo powoduje rozszerzenie podskórnych naczyń krwionośnych, powoduje lepsze ukrwienie tkanek, zmniejsza bądź całkowicie niweluje ból) oraz moczopędnie, dzięki czemu sprzyja profilaktyce i leczeniu infekcji układu moczowego. Por stosowany zewnętrznie na rany - dzięki zdolnościom antyseptycznym - odkaża je, przyspiesza ich gojenie oraz regenerację naskórka; może być również stosowany przy ukąszeniach owadów, gruźlicy czy - jak dawniej - krwotokach. Dzięki niskiej kaloryczności por zalecany jest w dietach odchudzających i redukujących, a także u osób chcących utrzymać uzyskaną wcześniej masę ciała i/lub sylwetkę. Por, jak ponadto udowodniono, zmniejsza ciśnienie tętnicze krwi oraz poziom zawartych w niej trójglicerydów, jest dobrym źródłem kwasu foliowego (zalecanego m.in. kobietom w ciąży), wspomaga rozwój płodu i dzięki zawartym w nim związkom polifenolowym (33 mg/100 g - tj. więcej niż czerwona papryka!), zwalcza wolne rodniki.

Czy por jest zdrowy? Podsumowanie

Por to warzywo niedoceniane, aczkolwiek niezwykle cenne. Jako że jego prozdrowotne właściwości wpływają wielokierunkowo na kondycję zdrowotną człowieka, warto włączyć go do codziennej diety. Dzięki obecności pora w diecie stosowany przez nas sposób odżywiania nabierze zbilansowanego, zróżnicowanego charakteru. 

Źródła: 
1. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine.
2. Hanna Kunachowicz, Beata Przygoda, Irena Nadolna, Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 507. 
3. Allium ampeloprasum L.. W: The Plant List (2013). Version 1.1. http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-294972 
4. Bohumír Hlava, Dagmar Lánská: Rośliny przyprawowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1983.
5. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001. 
6. Por (roślina) Allium ampeloprasum. Wirtualny atlas roślin: https://atlas.roslin.pl/plant/6271,
7. https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=62812764 
8. Marcin Horbowicz, Teresa Kotlińska, Zróżnicowanie zawartości flawonoli w niektórych uprawnych i dzikich gatunkach z rodzaju Allium, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 1998 z. 463: 529-537.