Czy mandarynki są zdrowe? Rola południowych owoców tropikalnych w codziennej diecie

Do najchętniej spożywanych odmian mandarynek w Polsce należą klementynki. Ich import do Polski w 2017 roku wynosił 54349,8 ton, co stanowiło blisko 11% ogólnego światowego zapotrzebowania na tropikalne owoce cytrusowe (M. Michalak-Majewska, 2009). W poniższym artykule wyjaśniamy, na czym polega zdrowotny fenomen uwielbianych przez Polaków cytrusów i dlaczego warto włączyć je do codziennej diety.

Mandarynka – pochodzenie gatunkowe, uprawa i przeznaczenie owoców

Mandarynka (z łac. Citrus reticulata) to południowy owoc tropikalny, należący do rodziny rutowatych (Rutaceae Juss). Pierwsza historyczna wzmianka na temat tej rośliny pochodzi z XII wieku i mówi o tym, iż owoc ten wywodzi się z pograniczna Indii i Chin. Mandarynki pochodzą więc z Azji południowo-wschodniej, a nad Morzem Śródziemnym pojawiły się dopiero na początku XIX wieku. Pierwsze plantacje roślinne powstały około 1850 roku na terenie Włoszech i Francji. Dziś największym współczesnym producentem tych owoców pozostają Chiny i USA, a drzewa mandarynkowe cieszą się dużą popularnością w Polsce, gdzie sprzedaje się je często – podobnie jak cytrynę – jako rośliny doniczkowe. Mandarynki najsmaczniejsze są w okresie zimowym; najchętniej sięgamy po nie w czasie świąt Bożego Narodzenia. Jako owoc deserowy stanowią samodzielną przekąskę, ale świetnie sprawdzają się także jako składnik dżemów, ciast i deserów.

Właściwości fizyczne mandarynek

W warunkach naturalnych drzewa mandarynkowe osiągają wysokość nawet do 5-7 m i są zazwyczaj w dużym stopniu cierniste. Skórzaste, lacentowante liście mają wąsko oskrzydlone ogonki i delikatnie piłkowane brzegi. Białe kwiaty rośliny wyrastają z kolei pojedynczo lub w niewielkich grupach w kątach liści. Mandarynkowce posiadają owoce jagodowe o lekko spłaszczonym kulistym kształcie, których skórka jest woskowata, jaskrawopomarańczowa, rzadziej zielona. Charakterystyczną cechą mandarynek jest łatwość ich obierania – luźną skórkę mandarynek łatwo oddzielić od znajdującego się pod nią miąższu.  Znajdujący się w środku owocu miąższ również jest barwy pomarańczowej i w sposób naturalny dzieli się na segmenty (cząstki). Liczba pestek zawartych w miąższu mandarynek bywa natomiast bardzo zróżnicowana – ich ilość określa się w zależności od gatunku owocu.

Najpopularniejsze odmiany mandarynek

Istnieje wiele odmian i mieszanych gatunków mandarynek, a ich nazewnictwo może być w znacznym stopniu kłopotliwe dla wielu, nieposiadających specjalistycznej wiedzy, osób. Wśród najbardziej znanych typów mandarynek wyróżnia się obecnie mandarynki właściwe, klementynki, mandarynki Wilkins i Satsuma oraz tangerynki.

Mandarynka właściwa jest mała, słodka, a jej owoce zawierają o wiele więcej pestek (nasion) niż pozostałe odmiany. Najmniejsze jagodowe owoce o żółtopomarańczowej skórce i duża ilość nasion charakteryzują z kolei odmianę mandarynek Wilkins. Znacznie większe owoce posiadają odmiany zwane Satsuma. Choć pierwotnie hodowano je w Japonii, dziś uprawiane są z powodzeniem w Hiszpanii (z przeznaczeniem na rynek europejski). Satsuma to owoce o słodkim, beznasienny miąższu i luźnej skórce. Podobne do nich są klementynki – nieco większe, lekko spłaszczone i słodkie, pozbawione niemalże pestek, z mocno zabarwioną, ciemnopomarańczową, a nawet czerwoną skórką, która bezproblemowo oddziela się od miąższu. Klementynki pojawiły się w 1912 roku jako mutacja naturalna na plantacji mandarynek w Algierii, powstała poprzez nieumyślne skrzyżowanie mandarynki z gorzką pomarańczą (A. Flis-Kaczykowska, P. Dmowski, 2020). Współcześnie największe uprawy klementynki zlokalizowane są we Włoszech, Hiszpanii, Turcji, Izraelu i w Libanie. Istnieje również odmiana owoców zwana tangerynkami, które wykorzystywane są przede wszystkich w branży przetwórstwa owocowego do produkcji konserwowanych cząstek owoców w puszkach.

Wśród tangarynek wyróżnia się ponadto kilka odmian mieszanych ze słodką pomarańczą lub grejpfrutem. Wyhodowane krzyżówki tangarynek z pomarańczą to m.in.: Dancy – odmiana amerykańska, lekko cierpka w smaku; Topaz – owoc o pełniejszym, bardziej słodszym smaku; Ortanique – o największych owocach przypominających spłaszczoną pomarańczę. Tangelos, Mineola i Ugli to z kolei mieszanki tangarynki z grejpfrutem – mają one ciemnopomarańczową barwę skórki, ostry smak miąższu i niewiele nasion.

Mandarynki – ich skład, wartość odżywcza i wybrane właściwości biostatyczne

Niewiele jest danych naukowych dotyczących właściwości biostatycznych mandarynek. Wybrane składniki bioaktywne w mandarynkach zostały poddane analizie m.in. w trakcie badań przeprowadzonych przez zespół naukowców Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. W ich rezultacie potwierdzono kilka właściwości owoców południowych – w tym słabą aktywność biostatyczną mandarynek, która może z kolei sugerować, że zawartość polifenoli w tych klementynkach jest – w porównaniu do innych tropikalnych owoców np. kumkwatów – stosunkowo  niska i nie przekraczała 35,6 mg GAE/100 g (A. Flis-Kaczykowska, 2020). Zawartość związków fenolowych w mandarynkach wynosi bowiem ok. 80 mg/100 g owoców – dla porównania w klementynkach wartość ta wynosi 34,75 mg GAE/100 g (A. Flis-Kaczykowska, 2020). Z bogatej grupy tychże substancji znaczną część stanowią zawarte w owocach flawonoidy. Ich stężenie w mandarynkach szacuje się na ok. 6,35 mg/100 g. Flawonole (głównie tengerytyna i nobilityna) stanowią z kolei ok. 2 mg/100g owoców mandarynek, a ich aktywność przeciwutleniająca kształtuje się na poziomie ok. 600 mmol Trolox/kg. Nieco inny wskaźnik charakteryzuje zdolności antyoksydacyjne klementynek – zdaniem badaczy ich aktywność przeciwutleniająca wynosi ok. 42,97% (A. Flis-Kaczykowska, 2020).  Spośród makroelementów zawartych w mandarynkach wymienić można natomiast: wapń – 55,87 mg/kg, magnez - 37,30 mg/kg i potas – 723,34 mg/kg (Malik A. i in., 2015). Mandarynki stanowią także w diecie człowieka źródło fosforu (18 mg/100 g), sodu (1 mg/100 g), jodu (0,0008 mg/100 g), żelaza (0,3 mg/100g), miedzi (0,5 mg/100 g), cynku (0,07 mg/100g) oraz manganu (0,04 mg/100g) (K. Kunachowicz, 2017; Institute of Health). Inni naukowcy badali zaś zawartość kwasu askorbinowego i cytrynowego w soku z mandarynek. Według ich obliczeń stężenie pierwszego z nich wynosi średnio 26,7 mg, a drugiego zależy od gatunku badanych owoców (I. Steinka, 2016).

Oprócz wymienionych powyżej związków i składników organicznych mandarynki dostarczają do organizmu witaminę C (30,8 mg/100 g), A (0,016 mg/100 g), oraz w mniejszym stężeniu B1 (0,105 mg/100 g), B2 (0,022 mg), B3 (0,2 mg/100 g), B6 (0,07 mg/100 g) i E (0,2 mg/100 g). Istotnymi elementami składu tych cytrusów są również (w przeliczeniu na 100 g owoców): woda – 87,6 g, tłuszcze – 0,2 g, błonnik pokarmowy – 1,8 g, węglowodany – 11,6 g i białka – 0,6% (K. Kunachowicz, 2017; Institute of Health).

Działanie prozdrowotne mandarynek

Mandarynki posiadają szereg prozdrowotnych właściwości. Zawierają m.in. znaczne stężenia flawonów – tj. tengerytyny i nobilityny, którym przypisuje się silne działanie w hamowaniu rozwoju komórek nowotworowych, a także działanie antyoksydacyjne (Codoner-French P. i in., 2008; Morley K.L. i in., 2006). Zastosowanie mandarynek w profilaktycznej diecie przeciwnowotworowej znajduje bowiem uzasadnienie w badaniach aktywności przeciwdrobnoustrojowej związków zawartych w tych owocach. W hamowaniu rozwoju bakterii bierze udział m.in. kwas askorbinowy.  Ponadto dotychczasowa  analiza właściwości biostatycznych mandarynek dowodzi, iż m.in.  o aktywności olejowych frakcji z pestek (nasion) tych owoców w hamowaniu grzybów, co może sugerować także ich zdolność do uniemożliwiania rozwoju innych drobnoustrojów (Viuda Martos M., 2008).

Mandarynki to także owoce niskokaloryczne, o niskim wskaźniku indeksu glikemicznego. Porcja 100 g mandarynek dostarcza organizmowi jedynie 40 kcal, a IG owoców wynosi 30. Właściwości te sprawiają, że są to owoce nietuczące, a przez to mogą być bezpiecznie spożywane przez osoby będące na diecie odchudzającej. Warto podkreślić, iż składają się głównie z wody, a zawarte w nim kwasy – np. kwas cytrynowy i jabłkowy – znacząco przyśpieszają utratę zbędnych kilogramów.

Klementynki oraz inne odmiany mandarynek zapobiegają również nadmiernemu poziomowi cukru we krwi. Średnie stężenie węglowodanów i niski poziom IG pozwalają obniżyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II i miażdżycę.

Do prozdrowotnych zastosowań mandarynek zalicza się również ich właściwości wzmacniające. Jako źródło cennych witamin i mikroelementów wpływają one korzystnie na układ odpornościowy organizmu oraz wspomagają jego funkcjonowania – np. w czasie grypy czy przeziębienia.

Przeciwwskazania do spożywania mandarynek

Jako że mandarynki stanowić mogą przyczynę alergii pokarmowych, zaleca się ich ostrożne spożywanie przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Zawarte w nich chemikalia mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia dziecka. Spożywane w małych ilościach, dobrze oczyszczone i przygotowane do spożycia (np. w postaci rozwodnionego soku z mandarynek), nie będą jednak mogły znacząco wpłynąć na kondycję zdrowotną organizmu.

Czy mandarynki są zdrowe? Podsumowanie.

Mandarynki należą do jednych z najzdrowszych owoców południowych. Ich spożywanie pozwala nie tylko na dostarczenie organizmowi cennych składników odżywczych, witamin i mikroelementów, ale także chroni przed wieloma chorobami cywilizacyjnymi. Choć badania naukowe nad tym gatunkiem cytrusów wciąż trwają, prozdrowotne działanie mandarynek wykazuje się jako jedną z głównych – obok walorów smakowych – korzyści włączenia ich do codziennego jadłospisu.

 

Źródła:

1. Codoner-French P., Lopez-Jaen A.B., Sentandreu E., Belles V.V.: Mandarin in juice improves the andioxidant status of hypercholesterolemic children. J Pediatr Gastroenterol Nutr., 2008; 47(3): 349-355. PubMed

2. Colditz G. P., Owoce egzotyczne, 1995.

3. Flis-Kaczykowska A., Dmowski P., Ocena wybranych wyróżników jakości owoców cytrusowych, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2020, 27, 2 (123), 121 – 129.

4. Hessayon D. G., Owoce, Warszawa 1997.

5. Lehari G., Owoce egzotyczne. Domowa uprawa, przepisy, przetwory, Warszawa, 2009.

6. Malik A. i in., Wybrane związki bioaktywne w owocach południowych i otrzymanych z nich sokach, w: Trendy w żywieniu człowieka, pod red. M. Karwowskiej i W. Gustawa, Kraków, 2015.

7. Michalak-Majewska M.: Ocena składu i właściwości soków owocowych preferowanych przez konsumentów. Bromat. Chem. Toksykol., 2009, XLII (3), 836-841.

8. Morley K.L., Ferguson P.: Tangeretin and nobilitin induce G1 cell cycle arrest but not apoptosis in human brest and colon cancer cell, 2006.

9. Steinka I., Ocena zdolności hamowania wzrostu s. Aureus przez soki pozyskane z ananasów i mandarynek, BROMAT. TOKSYKOL. – XLIX, 2016, 4, str. 764 – 769.

10. Viuda Martos M., Ruiz-Navajas Y., Fernandez-Lopez J., Perez-Alvarez J.: Antibacterial activity lemon (Citrus lemon L.) mandarin (Citrus reticulate L.), Grapefruit (Citrus paradisi L.) and orange (Citrus sinensis L.) essential oils. J. Food Safety., 2008; 28(4): 567-576. Wiley Online Library

11. Kunachowicz H. i in., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Warszawa, 2017, s. 603.

12. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine.