Witamina K i jej znaczenie dla zdrowia człowieka

Witamina K stanowi substancję niezbędną do zachowania prawidłowej krzepliwości krwi i należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Jak zdecydowana większość z nich występuje ona w co najmniej dwóch formach różniących się względem siebie zarówno wzorem chemicznym, jak i aktywnością fizjologiczną. Mówiąc o witaminie K, mamy na myśli triadę witamin: K1 (filochinon), K2 (menachion), i K3 (menadion). Mają one dwojaki charakter – witaminy K1 i K2 są produkowane przez bakterie jelitowe lub stanowią dodatek do pożywienia ludzi, a witamina K3 – ze względu na prawdopodobne właściwości cytotoksyczne i mutagenne – jest jedynie syntetyzowana i wykorzystywana jako dodatek do paszy zwierzęcej; nie stosuje się jej w żywieniu człowieka (J. Bienek i in., 2015).

Źródła witaminy K w codziennej diecie i normy jej dziennego zapotrzebowania

Wątroba magazynuje witaminę K z dwóch źródeł – około 50% jej ilości stanowi witamina K1, pochodząca z pokarmu i taką samą ilość stanowi witamina K2, będąca efektem produkcji własnej, syntetyzowanej. Choć tłuszczorozpuszczalna witamina K jest kumulowana w wątrobie i syntetyzowana w organizmie przez bakterie Coli w przewodzie pokarmowym, należy uzupełniać jej niedobory co 24 godziny.

Jej najlepszym źródłem w diecie są rośliny zielonolistne, warzywa, żółtka jaj kurzych, tran, jogurty, mleko (1 µg) oraz olej kukurydziany (50 µg). O ile ostatnie z wymienionych produktów żywnościowych dostarczają niewielkiej ilości tej substancji, wśród najcenniejszych produktów pochodzenia roślinnego – pod względem wysokiego stężenia tej witaminy w składzie – wymienić należy następujące warzywa:

Podane powyżej dawki witaminy K wyrażone zostały w jednostce miar zwanej mikrogramami , tj. 1 gram (g) = 1 000 miligramów (mg)  = 1 000 000 mikrogramów (µg). Zapotrzebowanie na witaminę pokrywa zazwyczaj odpowiednia flora bakteryjna jelit, a zjawisko przedawkowania i zatrucia się witaminą K w praktyce nie występuje. Warto natomiast podkreślić, iż istnieją czynniki niszczące zasoby tej witaminy w jelitach. Rolę degradacyjną pełnią bowiem stosowane podczas leczenia klinicznego antybiotyki, a u noworodków – karmienie butelką, a nie w sposób naturalny. Przyczyną niedoboru jest tutaj brak witaminy pochodzącej z mleka matki oraz niedostateczne jeszcze zdolności przyswajania tłuszczu w pierwszych dniach życia. Zjawisko to potwierdzają m.in. badania przeprowadzone na grupie 20 niemowląt chorych na mukowiscydozę w wieku od 2 do 7 miesięcy – otrzymujących i nieotrzymujących dawki witaminy K. U 8% z nich stwierdzono niewłaściwe zasoby witaminy K (P. Krzyżanowska i in., 2011).

Niewystarczające ilości witaminy K są przyswajalne również w sytuacji, gdy zasadniczym źródłem tłuszczów w diecie są te pochodzenia zwierzęcego – np. spożywane w postaci kiełbas, tłustych wędlin i mięsa, ale również żywności przygotowywanej we fryturze (O. Lefeld, 1996). W wymienionych wyżej sytuacjach należy szczególnie zadbać o odpowiednią, zewnętrzną suplementację witaminy K. Dokonać tego można poprzez zmianę nawyków żywieniowych i rozszerzenie codziennej diety w produkty w nią bogate (wymienione powyżej) lub – co jest zalecane w mniejszym stopniu – za pomocą dostępnych w aptekach bez recepty preparatów farmaceutycznych – tj. tabletek lub kapsułek zawierających witaminę K w skoncentrowanej postaci.  

Kwestia dziennego zapotrzebowania na witaminę K jest nieco problematyczna. W zależności od fachowej literatury, po jaką sięgniemy , normy jej suplementacji mogą się od siebie znacząco różnić. Przykładowo, według Patricka Holforda, dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi 45 µg – u dzieci oraz 55-80 µg w przypadku osób dorosłych (P. Holford, 1999). Zdaniem współczesnych badaczy, zalecane dobowe spożycie witaminy K dla zdrowej osoby dorosłej kształtuje się natomiast na nieco innym poziomie, tj. wynosi ono 1 µg w przeliczeniu na każdy kilogram całkowitej masy ciała człowieka (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014).

Rola witaminy K w organizmie człowieka

Za proces właściwego krzepnięcia krwi w organizmie odpowiada związek zwany protrombiną. Warto zauważyć, iż w dobie współczesnego trybu życia nasze organizmy wykorzystują znacznie większe jej zasoby. W niekorzystnych dla zdrowia okolicznościach – np. przy biegunce lub dolegliwościach jelitowych, poziom protrombiny może osiągnąć wartości krytyczne. To właśnie jej wytwarzanie stymulują niewielkie cząsteczki witaminy K. Stanowi ona więc niejako wyspecjalizowaną funkcję i kontroluje krzepnięcie krwi, zapobiegając tym samum występowaniu nadmiernych krwotoków – np. w przypadku ran, skaleczeń, ale również tych stanowiących objaw kobiecej menstruacji. Witamina K odgrywa także ważną funkcję w utrzymaniu prawidłowego stanu kości. Podobnie, jak przypadku witaminy D, jej zbyt mały podaż w diecie może prowadzić do znacznych trudności w mineralizacji kości. (A. Karmańska, 2015).  Ponadto odgrywa ona istotną funkcję w procesie przemiany materii zachodzącej w komórkach kostnych, tkankach łącznych oraz wydolności nerek, wspomaga działanie wątroby oraz korzystnie wpływa na ogólną witalność i kondycję fizjologiczną człowieka. Badania dowodzą, iż ma ona swój udział również w zjawisku wchłaniania się do organizmu wapnia oraz jego zależności z witaminą D. Witamina K zawiera ponadto aminokwasy niezbędne do produkcji kwasu glutaminowego w żołądku oraz syntetyzowania niektórych związków białkowych zawartych w innych tkankach – np. w płucach czy sercu. Pojedyncze cząsteczki tej witaminy rozprzestrzeniają się także w pozostałych komórkach organizmu, gdzie umożliwiają wbudowywanie w nie zapasów dostarczanych we krwi węglowodanów (O. Lefeld, 1996).

Objawy niedoboru witaminy K

Głównym objawem niedoboru witaminy K w organizmie są niekontrolowane, długotrwałe krwotoki (np. z nosa). Wynikają one bowiem z niskiej krzepliwości krwi, spowodowanej niewystarczającym stężeniem protrombiny w ciele człowieka. Wspomniany w poprzednim akapicie związek powstrzymuje nadmierne krwawienie, a w przypadku jego braku nawet niewielkie skaleczenie i znacząca utrata krwi mogłyby stać się przyczyną poważnego uszczerbku na zdrowiu lub nawet utraty życia. Sygnałem ostrzegawczym przy braku witaminy K w organizmie są również zaburzenia czynności jelit i czarny stolec (będące oznaką krwotoków wewnętrznych żołądka i jelit), źle gojące się, krwawiące rany, chroniczne zmęczenie, celiakia, biegunka tropikalna oraz dolegliwości menstruacyjne u kobiet (silne, niepojawiające się wcześniej skurcze i obfite miesiączki).

Źródła:

1. Krzyżanowska i in., Niedobór witaminy K u niemowląt chorych na mukowiscydozę, Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2: 171–173. The Central European Journal Of Social Sciences And Humanities (CEJSH)

2. Bienek i in., Witamina K a kalcyfikacja naczyń krwionośnych, Choroby Serca i Naczyń 2015, tom 12, nr 3, 165–171. Czasopisma Via Medica

3. Karmańska, B. Karwowski, Rola witaminy K w metabolizmie kości, Bromat. Chem. Toksykol. – XLVIII, 2015, 1, str. 106 – 115. BazaAgro

4. Mindell, Biblia witamin, Warszawa 1998.

5. Holford, Smak zdrowia. Zasady prawidłowego odżywiania, Warszawa 1999.

6. Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, Jeść albo nie jeść?, Poznań 2014.

7. Lefeld, Witamina K. Na nowo odkryta, w: tegoż, Witaminy, Warszawa, 1996.