Witamina A - charakterystyka, występowanie, niedobór i nadmiar

Witamina A należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Do jej wchłonięcia potrzebne są zatem właściwe tłuszcze oraz składniki mineralne, pozwalające na jej lepsze przyswajanie. Dzięki temu może być ona magazynowana w organizmie (głównie w wątrobie) i nie wymaga codziennego uzupełniania.

Z naukowego punktu widzenia wyróżnia się dwie formy witaminy A – retinol i beta-karoten. Substancje te zostały wyróżnione ze względu na swoje występowanie. Pierwsza z nich (retinol) to witamina A znajdująca się wyłącznie w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego. Druga jej forma (beta-karoten) to tzw. prowitamina A znajdująca się zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A wynosi 1000RE (5000 IU) – u mężczyzn i 800 RE (4000 IU) – u kobiet. W czasie ciąży natomiast nie zaleca się zwiększania tej dawki; wyjątek stanowi okres karmienia piersią – przez pierwsze pół roku laktacji zaleca się dodatkowe 500 RE i przez kolejne sześć miesięcy 400 RE (E. Mindell, 1998). Należy również pamiętać, iż mniejsze zapotrzebowanie na witaminę  A jest także w trakcie stosowania środków antykoncepcyjnych.

W trosce o prawidłowe przyswajanie witaminy A w organizmie warto uzupełniać dietę o antyoksydanty – substancje zapobiegające utlenianiu i nadmiernemu rozkładaniu witaminy A przez czynniki szkodliwe, do których zalicza się przede wszystkim wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Witamina A działa najkorzystniej również wtedy, gdy jest podawana wraz z innymi witaminami – kompleksem grupy B, D oraz E, a także w połączeniu z odpowiednimi składnikami mineralnymi – zwłaszcza cynkiem, wapniem i fosforem. W trakcie suplementacji czynnikami szkodliwymi dla zdolności wchłaniania witaminy są przede wszystkim kawa, alkohol i papierosy. Unikać należy także – w przypadku formy farmaceutycznej suplementacji – ekspozycji leków z zawartością witaminy A w składzie na ciepło i światło, gdyż wówczas traci ona swe prozdrowotne właściwości (P. Holford, 1999).

Korzyści wynikające ze spożycia witaminy A

Witamina A posiada szereg właściwości prozdrowotnych. Zapobiega chorobom oczu, w tym tzw. kurzej ślepocie, osłabieniu zdolności widzenia i wysychaniu rogówki i spojówek oczu. Zapewnia także prawidłowe funkcjonowanie tkanki nabłonkowej, uczestnicząc w tworzeniu jej ochronnego śluzu. Witamina A wpływa ponadto na proces syntezy białek, lipidów i hormonów – zwłaszcza tych regulujących pracę tarczycy. Do jej zadań – jako jednego z głównych przeciwutleniaczy – należy również wspieranie układu immunologicznego organizmu oraz zwiększanie jego odporności na infekcje – szczególnie tych związanych z zaburzeniami prawidłowego funkcjonowania dróg oddechowych. Dzięki właściwej suplementacji witaminy A możemy znacznie skrócić czas trwania choroby, a także wspomóc leczenie rozedmy płuc, nadczynności tarczycy, a także niektórych nowotworów (P. Holford, 1999).

Właściwości retinolu oraz karotenu doceniła także współczesna kosmetologia i dermatologia (M. Pawlaczyk, K. Korzeniowska, 2013). Specjaliści podkreślają wpływ witaminy A na procesy przeciwstarzeniowe skóry – utrzymuje jej młodość i piękno. Chroni ona bowiem nabłonek skóry przed nadmiernym wysuszeniem i rogowaceniem (M. Pawlaczyk, K. Korzeniowska, 2013), pomaga w eliminowaniu plam starczych, przebarwień, w leczeniu trądziku, owrzodzeń i zmarszczek. Bierze także udział we wzroście kości, procesach wytwarzania i regeneracji nabłonka, skóry, włosów oraz zębów i dziąseł.

Nadmiar witaminy A w organizmie

Objawy zatrucia u osób dorosłych może wywołać długotrwałe przyjmowanie witaminy A w dawce większej niż 30 000-50 000 (IU). W przypadku dzieci szkodliwa dla zdrowia może okazać się ilość większa niż 4000-20000 (IU). Nadmierne stężenie witaminy A w organizmie objawia się przede wszystkim nadmiernym wypadaniem włosów, nudnościami, wymiotami i biegunkami. Możliwe są również takie symptomy zatrucia jak łuszczenie się skóry, wysypka, bóle kostne, zaburzenia widzenia, nieregularne miesiączki, zmęczenie bóle głowy oraz powiększenie wątroby.

Niedobór witaminy A w organizmie

Do choroby niedoborowej mogą doprowadzić zarówno niewystarczająca ilość witaminy A dostarczanej w pożywieniu, jak i zaburzenia jej wchłaniania. Jak wskazują dostępne źródła, niedobory witaminy występują często jako skutek przewlekle upośledzonego wchłaniania tłuszczów. Niedostateczne spożycie witaminy A wiąże się na ogół natomiast z jej deficytem u dzieci poniżej piątego roku życia (E. Mindell, 1998).

Objawem niedoboru witaminy A jest najczęściej stan chorobowy zwany kseroftalmią. Polega on na wysychaniu rogówki i spojówek oka wskutek niedostarczenia do organizmu właściwej dawki tej witaminy. Warto podkreślić, iż jej rola jest kluczowa w procesie widzenia. Witamina A wchodzi bowiem w skład tzw. rodopsyny, światłoczułego barwnika znajdującego się w pręcikach siatkówki oka.

Do grupy symptomów, innymi słowy – sygnałów ostrzegawczych, przy braku witaminy A, należą: łamliwe, wolno odrastające paznokcie, przesuszające się, kruche włosy, wysypka, łupież, pleśniaki, zapalenie pęcherza, owrzodzenia, zmiany trądzikowe, brak apetytu, wzmożona podatność na infekcje, zaburzenia widzenia oraz wzrostu. Poważniejszymi objawami zdrowotnymi deficytu witaminy A są także tzw. kurza ślepota (nieprawidłowe widzenie o zmroku) oraz bezpłodność (O. Lefeld, 1996; P. Holford, 1999).

Suplementacja witaminy A

Wśród dostępnych form farmakologicznej suplementacji witaminy A wyróżnia się jej dwa rodzaje– pierwszy stanowi naturalna postać tranu z rybiej wątroby, drugi – forma sproszkowana, umożliwiająca rozprowadzenie jej w wodzie. Standardową porcją dzienną witaminy A jest dawka od 5000 do 10000 IU. Najkorzystniejszą jednak dla zdrowia formą uzupełnienia niedoborów retinolu i karotenu w organizmie jest sięgnięcie po ich naturalne, zawarte w pożywieniu źródła.

Naturalne źródła witaminy A w diecie

Do najcenniejszych źródeł witaminy A w diecie zalicza się:

Zaznaczyć przy tym należy, iż intensywna barwa wskazanych powyżej owoców i warzyw nie jest jedynym wskaźnikiem determinującym zawartość witaminy A w składzie ich wartości odżywczych (E. Mindell, 1998).

 

Źródła:

1. Mindell E., Biblia witamin, Warszawa 1998.

2. Lefeld O., Witaminy, Warszawa 1996.

3. Holford P., Smak zdrowia: zasady prawidłowego odżywiania, Warszawa 1999.

4. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, Witaminy, w tychże: Jeść albo nie jeść?, Poznań 2014.

5. Pawlaczyk M., Korzeniowska K., Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym, Farmacja Współczesna, 2013, 6, s. 57-61. Akademia Medycyny