Dieta niskobiałkowa: zasady, korzyści, jakich produktów unikać?

W sytuacji, gdy spożycie białka przekracza zapotrzebowanie organizmu, nadmiar białka jest metabolizowany do mocznika i pochodnych toksycznych substancji kumulujących się w organizmie. Aby urchonić organizm przed ich szkodliwym działaniem, warto zastosować dietę niskobiałkową. Do lektury poniższego artykułu zachęcamy szczególnie osoby, które chciałyby się dowiedzieć więcej na temat zasad i korzyści diety ubogiej w białko, a także zwolenników diet lekkostrawnych, którym zależy z kolei na wzbogaceniu codziennej diety w węglowodany i tłuszcze przy jednoczesnym ograniczeniu podaży białka - głównie pochodzenia zwierzęcego.

Czym jest dieta niskobiałkowa?

Dieta niskobiałkowa, zwana również ubogobiałkową, to sposób odżywiania, którego głównym założeniem jest ograniczenie podaży białka, przy jednoczesnym zwiększeniu udziałów tłuszczów i węglowodanów w codziennym jadłospisie. Cechą charakterystyczną diety ubogiej w białko jest zmniejszenie jego ilości do granic tolerancji tego składnika przez osobę przestrzegającą tych restrykcji. Dieta niskobiałkowa dostarcza zatem 40-50g białka na dobę (0,6-0,7 g białka na kilogram masy ciała pacjenta). Dla porównania - standardowa, odpowiednio zbilansowana dieta powinna dostarczać do organizmu białko co najmniej w ilości 1g na kilogram masy ciała.

Wskazania do stosowania diety niskobiałkowej

Dieta niskobiałkowa znajduje zastosowanie m.in. w stanach chorobowych nerek, którym towarzyszy niewydolność tych narządów. Zadaniem diety ubogiej w białko jest wówczas zapobieganie nadmiernej stymulacji i produkcji toksycznych dla organizmu substancji powstających wskutek przemiany białkowe (tzw. toksyn mocznicowych i mocznika)j, a także ochrona narządów wewnętrznych (głównie zmienionych chorobowo nerek i wątroby) i utrzymanie w możliwie dobrej kondycji pacjenta poprzez dostarczenie mu koniecznej do zaspokojenia energii i składników pokarmowych. Dietę tę - ze względu m.in. na jej łatwostrawność - stosuje się również w przypadku marskości wątroby, zapaleniu kłębuszków nerkowych i w ostrej i przewlekłej niewydolności układu moczowego i nerek.

Zasady diety niskobiałkowej

Jako że dieta ubogobiałkowa jest na ogół dietą węglowodanową, jej poszczególne składaniki pokarmowe należy dobierać w taki sposób, by nie dopuścić do sytuacji deficytu i choroby niedoborowej tych mikro- i makroelementów (głównie białka, które zastępujemy właśnie węglowodanami).

Cechą charakterystyczną diety niskobiałkowej, jak sama jej nazwa wskazuje, jest znaczne ograniczenie podaży białka. Zminimalizowanie podaży powinno ograniczać się go maksymalnej granicy tolerancji tego składnika u osoby będącej na diety. Ilość białka wykluczanego z diety należy oczywiście stopniowo modyfikować - tak, aby jego mniejsza podaż nie wpłynęła niekorzystnie na organizm. Białka powinno się dostarczać, tyle, aby nie uszkodzić nerek i nie doprowadzić tym samym do ujemnego bilansu azotowego ani do wyniszczenia organizmu. Ważne, aby dostarczane białko było pełnowartościowe i pochodziło od zwierząt (np. w postaci mięsa, mleka, sera i wędlin).

Produkty zalecane w diecie niskobiałkowej

Zgodnie z zaleceniami dietetyków w przypadku diety ubogiej w białko należy spożywać m.in.:

Jakich produktów unikać w trakcie stosowania diety niskobiałkowej?

Przy sporządzaniu jadłospisu osoby będące na diecie niskobiałkowej powinny pamiętać o ograniczeniu produktów zawierających wysokie stężenia białka. Do wysokobiałkowych produktów niezalecanych w ubogobiałkowym menu zalicza się m.in. produkty nabiałowe i mięsne:

Niezalecane w diecie ubogobiałkowej są również zupy i sosy przyrządzane na bazie mięsnych wywarów, zaprawiane mąką lub zasmażką, a także nasiona roślin strączkowych (np. fasola, groch, soczewica, ciecierzyca) i niektóre źródła tłuszczów (smalec, słonina, boczek, margaryny twarde, kwaśna śmietana).

O czym warto pamiętać w trakcie diety niskobiałkowej?

Stosując dietę ubogą w białko, należy zwrócić uwagę na to, by: 

Przykładowe zapotrzebowanie energetyczne w diecie niskobiałkowej

W oparciu o zaktualizowane zasady żywienia człowieka, osoba stosująca omawiany sposób żywienia w codziennej, ubogobiałkowej diecie powinna przykładowo przyjmować ok. 1900-2100 kcal (przy stosunkowo niskiej aktywności fizycznej i pomniejszeniu wartości początkowej o straty powstające wskutek obróbki termicznej żywności o ok. 10%). Udział poszczególnych makroskładników w diecie kształtować może się wówczas w następujący sposób:

Korzyści płynące ze stosowania diety ubogobiałkowej

Dieta ubogobiałkowa może dawać pewne korzyści m.in. osobom borykającym się z przewlekłą niewydolnością nerek. Ograniczenie białka w przypadku tych pacjentów - zwłaszcza gdy choroba objawia się w bardzo zaawansowanym stadium - wynosi poniżej 0,5 g w przeliczeniu na kilogram masy ciała – tj. ok. 20-30 g w ciągu doby i może przyczynić się do odroczenia w czasie leczenia dializacyjnego. Należy wówczas pamiętać, że o ilości przyjmowanego białka powinien zadecydować lekarz sprawujący opiekę medyczną nad pacjentem.

Źródła: 
1. Ciborowska H., Rudnicka A. : Dietetyka. Wyd. PZWL, Warszawa 2000. 
2. „Dietetyka – Żywienie zdrowego i chorego człowieka” Helena Ciborowska, Anna Rudnicka,
3. Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017.
4. Normy żywienia człowieka, pod redakcją profesora Mirosława Jarosza, IŻŻ, 2017.
5. Białka w żywności i żywieniu, pod red. J. Gawęckiego, Poznań 2003.
6. Czy wiesz, ile potrzebujesz białka? red. M. Jarosz, Warszawa, 2019.
7. Małgorzewicz S., Gellert R., Borek P.,Dieta niskobiałkowa w przewlekłej chorobie nerek - zalecenia i zastosowanie, Warszawa 2019.