Dieta Dukana i jej wpływ na zdrowie

Dieta Dukana nazywana jest także dietą „protal”. Należy ona do grona najsłynniejszych diet o zróżnicowanym rozkładzie ilościowym makroskładników pokarmowych – w tym przypadku diet wysokobiałkowych typu proteinowego. Określenie to wywodzi się z połączenia dwóch, francuskojęzycznych leksemów – „protéine” – „białko i „alternancie”, czyli „naprzemiennie”. Nazwa diety pochodzi od nazwiska jej autora, dra Pierre'a Dukana – francuskiego lekarza, autora książek i publicysty, który przez blisko trzydzieści lat pracy w zawodzie medycznym zajmował się problematyką współczesnej dietetyki, odchudzania i walki z otyłością.

Jako że dieta dra Dukana zakłada osiągnięcie trwałych rezultatów redukcyjnych, bez niepożądanego efektu jo-jo, cieszy się dużą popularnością – zwłaszcza wśród światowych celebrytów i gwiazd międzynarodowego show-biznesu (L. Ostrowska, 2020; K. Willsher, 2012). Publikacje książkowe autorstwa Dukana sprzedały się w ilości ponad 7 mln egzemplarzy (BBC News, 2012). Jako jeden z najsłynniejszych specjalistów uważany jest on bowiem za guru dietetyczne, a jego bestsellerowe założenia, opublikowane w 2000 roku w książce „Je Ne Sais Pas Maigrir” („Nie wiem, jak schudnąć”)przetłumaczone zostały na 14 języków. Dietetyk stworzył również stronę internetową z odpłatnymi programami i poradami trenerów dotyczącymi odchudzania oraz blisko 50 produktów dietetycznych marki „Dukan Diet”, których zadaniem jest pomoc w zrzucaniu zbędnych kilogramów. Szacuje się, że roczna wartość przemysłu Dukana wynosi ok. 100 mln euro (K. Willsher, 2012).

Zasady diety Dukana

Zasadniczym założeniem diety jest zwiększenie podaży białka przy jednoczesnym ograniczeniu konsumpcji tłuszczów, skrobi oraz węglowodanów. Restrykcje wprowadzane są stopniowo, a na dietę składają się cztery fazy: uderzeniowa, równowagi, utrwalenia i tzw. białkowe czwartki.

Pierwszy z etapów diety – tzw. uderzeniowy – polega na spożywaniu wyłącznie produktów wysokobiałkowych o niskiej zawartości tłuszczu (4-5%). Jako że jest to moment widocznej utraty masy ciała, ważne jest odpowiednie nawodnienie – należy pić dużo płynów  (co najmniej 1,5 l dziennie) – np. wody, naparów ziołowych i herbat. Dopuszczalne jest także spożywanie chudego mleka oraz słodzonych napojów w wersji light lub bez zawartości cukru. Jak podkreśla Pierre Dukan, nie istnieje tutaj potrzeba liczenia kalorii czy kontrolowania ilości posiłków (L. Ostrowska, 2020). Bez ograniczeń sięgać można po mięso (głównie koninę, chudą wołowinę, filety z piersi kurczaka lub indyka oraz podroby), ryby (np. sola, makrela, łosoś), owoce morza, białko jaj, nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu (np. serek wiejski, twaróg) i chude wędliny. Zabronione w tej fazie jest z kolei spożywanie warzyw, owoców i pieczywa. Wymienionych restrykcji należy przestrzegać w okresie od 5 do 10 dni.

Po przejściu początkowego etapu, zwanego potocznie „atakiem”, konieczne jest wdrożenie fazy równowagi, który polega na naprzemiennej konsumpcji określonych produktów. Włączone do diety na tym etapie warzywa – np. pomidory, ogórki, rzodkiewka, marchew, papryka i brokułu – zjada się przez 5 dni wraz z produktami wysokobiałkowymi, by w ciągu kolejnych 5 dni powrócić do diety wyłącznie proteinowej. Nadal niedozwolone do spożycia pozostają m.in. ryż, ziemniaki, kukurydza, warzywa strączkowe i awokado. Naprzemienne spożywanie tego typu żywności powinno trwać aż do momentu uzyskania pożądanej wagi (L. Ostrowska, 2020).

W momencie osiągnięcia satysfakcjonującej masy ciała rozpoczyna się fazę utrwalenia. Jej celem jest utrzymanie prawidłowej wagi oraz wyeliminowanie tzw. efektu jo-jo. Długość trwania tego etapu wylicza się w proporcji 10 dni na każdy kilogram masy ciała utraconej w czasie poprzednich faz diety – np. w trakcie utraty 5 kg faza ta powinna trwać 50 dni (L. Ostrowska). Trzeci z etapów pozwala natomiast na włączenie do jadłospisu owoców (z wyjątkiem bananów, winogron, wiśni i czereśni), pełnoziarnistych produktów zbożowych (w tym pieczywa) oraz produktów skrobiowych – np. ziemniaków.  Siedmiodniowy plan dietetyczny powinien także uwzględniać pojedynczy dzień białkowy – oraz – dwa razy w tygodniu, tzw. „królewską ucztę”, czyli dowolne posiłki.

Jako że dieta Dukana ma charakter stały, ostatnią, długoterminową fazę stanowi okres stabilizacji - tzw. „białkowe czwartki”. Etap ten powinien zostać zachowany przez resztę życia, a jego główną zasadą jest jedzenie tego, na co ma się aktualnie ochotę – przy jednoczesnym przestrzeganiu reguły proteinowego czwartku – lub innego dowolnie wybranego dnia tygodnia. Przez cały okres diety zaleca się również codzienne spożywanie porcji ok. 3 łyżek otrębów pszennych lub owsianych oraz podejmowanie aktywności fizycznej – głównie pod postacią spacerów – do 30 minut dziennie.

Bezpieczeństwo stosowania diety i kontrowersje wokół postaci dr Dukana

Obecnie dieta dr Dukana należy do najbardziej kontrowersyjnych programów żywieniowych. Mimo, że wyniku stosowania diety białkowej zauważa się szybki spadek masy ciała, jej długotrwałe stosowanie może wiązać się z wieloma negatywnymi powikłaniami. Jak twierdzi szerokie grono dietetyków, restrykcje te mogą stanowić poważne zagrożenie zdrowia, a nawet życia człowieka. Eksperci, którzy analizowali założenia diety, wyrazili obawy, że może ona zwiększać ryzyko cukrzycy i chorób układu krążenia, w tym nadciśnienia, a także wpływać na funkcje wątroby i nerek oraz płodność  (K. Willsher, 2012).

Nadmierna ilość białka (tj. ponad 30% dobowego zapotrzebowania energetycznego) może także skutkować wystąpieniem stanu ketozy – powstawanie ciał ketonowych prowadzi do tzw. „efektu anorektycznego” i ogranicza podaż energii, w efekcie czego spada zapotrzebowanie organizmu na insulinę i obniża się poziom glukozy we krwi. Zbyt duże stężenie protein prowadzi także do zaburzeń wchłaniania z przewodu pokarmowego i niedoboru istotnych mikro- i makroskładników – np. wapnia, witamin A, C, E, D i B, folianów, magnezu, sodu i fosforu. Wysoka podaż białka nadweręża także pracę wątroby i nerek; podwyższony poziom filtracji może zaś powodować utratę wapnia z kośćca i zwiększyć ryzyko wystąpienia osteoporozy (L. Ostrowska, 2020).

Kontrowersje wokół postaci dr Dukana

Szerokie grona specjalistów z zakresu dietetyki, od lat krytykujące założenia francuskiego lekarza, doprowadziły do wydania w 2011 roku decyzji o zakazie wykonywania przez niego zawodu medycznego. Naukowcy przynależący do francuskiego środowiska dietetyków – na czele z m.in. Jean-Michele’m Cohen’em – prowadzili zaostrzoną polemikę z dr Dukanem, oskarżając go o dyskredytowanie profesji i jej wiarygodności. Zarzuty, jakie kierowano wobec postaci dr Dukana dotyczyły m.in. wątpliwej skuteczności jego programu żywieniowego oraz ryzyka potencjalnego zagrożenia, jakie niesie ze sobą stosowania tej diety. Zdaniem członków stowarzyszenia dietetyków w Wielkiej Brytanii dietę Dukana zakwalifikować należało do pięciu najniebezpieczniejszych dla zdrowia diet odchudzających. Na karierze dr Dukana zaważyły także głoszone przez niego skandalizujące poglądy – dietetyk miał wyrazić m.in. swoją opinię na temat maturzystów, którzy w nagrodę za utrzymanie prawidłowej masy ciała mieliby uzyskać dodatkowe punkty na egzaminie dojrzałości (BBC News, 2012). Paryska izba lekarska podważała ponadto autentyczność kontrowersyjnego twórcy diety proteinowej i zarzucała mu łamanie zasad kodeksu etyki lekarskiej. Pierre Dukan, niczym samozwańczy lekarz, miał bowiem według The French Ordre des médecins uprawiać prywatną praktykę medyczną jako firma, naruszając zasady organizacji medycyny we Francji (K. Willsher, 2012). Zarzucano mu m.in. komercjalizację działalności dietetycznej,  głoszenie niepotwierdzonych naukowo teorii w celach autopromocyjnych oraz oparcie intratnego biznesu na dokonaniach współczesnej medycyny (Dziennik Gazeta Prawna, 2012). W trakcie procesów sądowych przeciwnicy Dukana starali się udowodnić, że jego dieta to tzw. „niebezpieczna fantazja” powodująca wzrost cholesterolu, a także choroby układu krążenia i nowotwory – m.in. raka piersi. Potwierdzeniem tych hipotez miały być wyniki badań przeprowadzone na grupie 5 tys. tzw. „Dukańczyków” (z ang. „Dukanians”) – osób będących na diecie Dukana, u których w 80% – po jej zakończeniu – zaobserwowano powrót do wagi początkowej, tj. sprzed kuracji odchudzającej (Dziennik Liberation, 2011).

Ostatecznie, w 2013 roku dr Pierre Dukan, na sądowej wokandzie usłyszał wyrok o tygodniowym zakazie wykonywania zawodu lekarza i grzywnie o wysokości  €6,000 (A. Chrisafis, 2013). Dyskwalifikacja uprawnień francuskiego dietetyka wynikała jednak z zupełnie innych, niż uprzednio wymienione, przyczyn – była bowiem karą za przepisywanie pacjentom wycofanego w 2009 roku leku. Tabletki o nazwie „Mediator” stanowiącą pochodną amfetaminy uznane zostały wówczas za przyczynę ataków serca i zawałów u osób je zażywających, a jego szkodliwe działanie łączy się z liczbą blisko 1,8 tys. zgonów i ok. 100 wydanymi przez sąd wyrokami o zakazie wykonywania zawodu lekarza przez przedstawicieli tego środowiska – w tym dr Dukana, którego w styczniu 2014 roku z wykreślono ostatecznie rejestru francuskich lekarzy (A. Penketh, 2014).

Mimo braku uprawnień do wykonywania zawodu, emerytowany obecnie lekarz, Pierre Dukan, w dalszym ciągu wykorzystuje posiadaną wiedzę i doświadczenie. Jak wiadomo z dostępnych źródeł, słynny dietetyk przebywa w USA, aktywnie promuje napisane przez siebie książki – m.in. najnowszą pozycję Dukan Diet Cookbook, prowadzi coaching w zakresie wspierania osób będących w trakcie diet odchudzających oraz rekomenduje spożywanie produktów wspomagających utratę zbędnych kilogramów – np. otrębów pszennych, sygnowanych własnym nazwiskiem.

Popularność diety Dukana

Jak dowodzą badania naukowe dieta dra Dukana należy do najpopularniejszych diet redukcyjnych. Wśród kobiet w wieku od 19. do 39. roku życia stanowi ona najczęściej stosowaną formę programu odchudzającego (41,7%). Jak wynika z analiz naukowców, większość tego typu diet kończy się wystąpieniem efektu jo-jo, zaburzeniami niedoborowymi, a ich stosowanie może przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia (O. Kwiatkowska, A. Skop-Lewandowska, 2015). W związku z powyższym dieta zalecana jest wyłącznie u osób młodych i zdrowych, choć nie należy jej zaliczać do rekomendowanych, pełnowartościowych diet odchudzających (L. Ostrowska, 2020).

Źródła:

1. Dietetyka, red. L. Ostrowska, Warszawa, 2020.
2. O. Kwiatkowska, A. Skop-Lewandowska, Popularność stosowania diet redukcyjnych wśród kobiet w wieku 19–39 lat, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 3, 307–311.
3. Lekarze przeciwko diecie Dukana. Dziennik Gazeta Prawna, 27.03.2012 r.
4. Pierre Dukan otrzymał zakaz wykonywania zawodu, Newsweek. Świat, 11.07.2013 r.
5. A. Chrisafis, Dukan diet creator disciplined over Mediator prescription, The Guardian, 9 July 2013.
6. A. Peneketh, Dukan diet creator struck off French medical register, The Guardian, 26 January 2014.
7. K. Willsher, Dukan diet inventor faces censure, The Guardian, 27 March 2012.
8. French diet guru Pierre Dukan faces ethics hearing, BBC News, 26 March 2012.