Zakwaszenie organizmu - przyczyny, objawy, leczenie

Zakwaszenie organizmu to rezultat poważnych zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Choć zjawisko to zagraża kondycji zdrowotnej człowieka, powszechnie uznaje się je za popularny mit. W poniższym artykule wyjaśniamy, czy zakwaszenie organizmu to zjawisko udowodnione naukowo. W tekście przedstawiamy także jego krótką charakterystykę, przyczyny występowania, objawy towarzyszące oraz metody leczenia.

Równowaga kwasowo-zasadowa, jej przyczyny i zaburzenia

Komórki stanowiące podstawowy budulec organizmu ludzkiego do prawidłowego funkcjonowania wymagają optymalnych warunków – zapewnić należy im tzw. komfort fizjologiczny. Jednym z jego wyznaczników jest skala pH, rozumiana jako stężenie jonów wodorowych, decydujące o „kwasowości”. Poziom pH w płynie pozakomórkowym oraz osoczu krwi musi być utrzymywane na stałym poziomie, wynoszącym najlepiej 7,4 ± 0,05 (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014).

Jony wodorowe (H+) występują na ogół w organizmie jako produkty dysocjacji kwasów lub ich soli dostarczonych wraz z pożywieniem. Ich gromadzenie w ustroju może być również rezultatem szeregu procesów metabolicznych – wówczas jony H+ są produktem odpadowym. Wartość pH mierzona we krwi oscyluje, jak już wcześniej wspomniano wokół optymalnej wartości 7,4. Od normy istnieć mogą jednak odstępstwa – krótko lub długotrwale występujące zmiany pH, zwane powszechnie zaburzeniami gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu.

Do powstania odchyleń od normy w zakresie równowagi pH przyczynić się mogą czynniki zewnętrzne - rodzaj spożywanej żywności, przebyte stany chorobowe, temperatura ciała i aktywność fizyczna. Do najczęściej wskazywanych przez badaczy przyczyn „zakwaszenia” zalicza się:

Obniżenie poziomu jonów wodorowych (czyli tzw. kwasicę lub acydozę), a także ich podwyższenie (czyli zasadowicę, alkalozę) u człowieka zdrowego są na ogół odwracalne. Nie oznacza to jednak, iż przy zmianie równowagi kwasowo-zasadowej nie dochodzi do zaburzeń pracy organizmu. Odstępstwa od norm skutkować mogą bowiem pogorszeniem jego wydajności, obniżeniem odporności na obciążenia lub choroby, a także złym samopoczuciem.

Izohydra, czyli utrzymanie stałego stężenia jonów wodorowych w płynach ustrojowych, jest szczególnie istotna dla zdrowia i ogólnej kondycji organizmu. Wpływa ona bowiem na przebieg wielu procesów fizjologicznych, stymuluje przemianę materii (głównie glikolizy), wspiera wewnątrz- i zewnątrzkomórkową koncentrację wapnia, reguluje skurcze mięśni i kształtuje zdolność łączenia się tlenu z hemoglobiną (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014).

Stały, lekko zasadowy poziom pH (7,4 ± 0,05) pozwala utrzymać w organizmie szereg mechanizmów regulujących – tj. transport, wydalanie lub buforowanie kwasów i zasad. Za procesy te odpowiadają przede wszystkim nerki i płuca, ich pracę wspierają zaś systemy buforowe krwi i tkanek– węglowodanowy, fosforanowy, białczanowy oraz hemoglobinowy (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014). Pozwalają one w sposób bezpieczny i kontrolowany dostarczyć do nerek nadmiar kwasów powstających podczas wielu przemian metabolicznych i sprawiają, że pochodzące z tych przemian protony (H+) w sposób zagrażający zdrowiu człowieka nie zakwaszają komórki lub jej bezpośredniego otoczenia. Przykładowo, w diecie białkowej powstać może do 100 mmol H+; dla porównania w wydalanym moczu (4,5 pH) znajduje się jedynie 30 μmol/l H+, czyli 33 000 razy mniej. Powstające w organizmie stężenie pH musi być zostać neutralizowane – zarówno od wewnątrz, tj. za pomocą systemów buforowych, jak od zewnątrz – za pomocą właściwej diety (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014).

Acydoza  a zakwaszenie organizmu

Do wystąpienia acydozy, czyli kwasicy, zachodzi w wyniku obniżenia się pH krwi poniżej wartości referencyjnej (<7,35). Wyróżnia się dwa rodzaje tej dolegliwości. Pierwszy z nich, kwasica metaboliczna (nieoddechowa) powstaje w rezultacie utworzenia związków o właściwościach kwasowych – tj. poprzez nadmierne wytwarzanie lub dostarczanie do organizmu organicznych kwasów np. octowego czy mlekowego, obniżenie poziomu wydzielania jonów wodorowych przez nerkę (np. w chorobie niewydolnościowej tych narządów) lub ich całkowitej utraty (np. w trakcie silnych biegunek). Drugi z typów kwasicy – oddechowy (nieametaboliczny) – wywoływać mogą zaburzenia wymiany gazowej i wzrosty ciśnienia we krwi, chroniczne niedotlenienie (związane z astmą lub alergią oddechową) oraz uszkodzenia lub farmakologiczne oddziaływanie na mózgowy ośrodek oddechowy (Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, M. Pawlak, 2014).

Choć kwasica jest niebezpiecznym powikłaniem zdrowotnym, występującym jako rezultat lub następstwo wymienionych schorzeń, pojęcia tego nie należy utożsamiać z popularnym określeniem językowym, jakim jest „zakwaszenie organizmu”. Sformułowanie to ma charakter potoczny i nienaukowy. Wyrażenie to stosuje się jednak w ogólnie przyjętej, potocznej normie leksykalnej do określenia bądź nazwania „diety kwasotwórczej”, która według powszechnie panujących osądów, znacząco zmienia pH płynów ustrojowych organizmu. Podobnie, modne „odkwaszanie organizmu” –to nic innego, jak rodzaj diety opartej na stosowaniu produktów o właściwościach alkalizujących.

Objawy zakwaszenia organizmu

Powszechnie przyjmuje się, że symptomem „zakwaszenia organizmu” są m.in. przewlekłe zmęczenie, podatność na infekcje, osłabienie i brak energii oraz zły stan włosów, paznokci i skóry. Wymienione objawy nie znajdują jednak uzasadnienia empirycznego. W świetle badań naukowych potwierdzona została jedynie hipoteza, iż dieta bogata w produkty wykazujące silne działanie zakwaszające może skutkować pogorszeniem się stanu zdrowia. Co istotne, samo „zakwaszenie organizmu” nie stanowi w nomenklaturze medycznej określenia odrębnej jednostki chorobowej i nie wymaga specjalistycznych badań diagnostycznych.

Leczenie zakwaszenia organizmu

Dostępne dane naukowe nie potwierdzają, iż istnieje uzasadniona konieczność stosowania diet alkalizujących. Suplementy oraz posiłki przygotowywane w celu „odkwaszenia” organizmu służyć mogą więc za uzupełnienie zrównoważonej, zbilansowanej diety. By zadbać o równowagę pH należy przede wszystkim zdrowo się odżywiać. Warto zrezygnować z wysoko przetworzonej żywności, fast food i słodkich napojów gazowanych na rzecz większej ilości warzyw i owoców na talerzu. Co ważne, żywność tzw. kwasotwórcza (nie mylić z bezpośrednią kwasowością jedzenia – np. kwaśnej pomarańczy) powinna stanowić tylko 20% naszej diety – na pozostałe 80% składają się produkty kwasotwórcze i obojętne. Ustalając codzienny jadłospis, należy pamiętać także o tym, że unikanie żywności o właściwościach zakwaszających może być zgubne – rezygnując ze spożycia konkretnego typu produktu, nie dostarczamy do organizmu zawartych w nim witamin, mikroelementów i innych wartości odżywczych.

Profilaktyka i przeciwdziałanie zakwaszaniu organizmu

Podczas przemian pokarmu w organizmie człowieka wiele substancji zmienia swój pierwotny odczyn w płynach ustrojowych. W zależności od składu chemicznego żywności i procesu przemian trawiennych, żywność dzieli się na dwie grupy – kwasotwórcze i zasadotwórcze. Aby chronić swój organizm przed wspomnianym wcześniej zakwaszeniem, warto w codziennej diecie sięgać po produkty o określonej klasyfikacji. Przykładowo, do produktów kwasotwórczych zalicza się m.in. ser edamski, jaja, wołowinę, ryby, kurczaka, wątrobę, żyto, pszenicę, orzechy włoskie, ser cheddar, ryż, śliwki i borówki. Żywność zasadową stanowią m.in. mleko, większość warzyw korzeniowych i owoców czy migdały. Obojętny charakter mają natomiast masło, margaryna, kawa, herbata, cukier i syropy (P. Holford, 1999).

Źródła:

1. Pilaczyńska-Szcześniak Ł., Pawlak M., Aspekty biologii w żywieniu, w: tychże, Jeść albo nie jeść?, Poznań 2014.
2. Śnieżek H., Jak dbać o swoje zdrowie, Konin 2017.
3. Holford P., Smak zdrowia. Zasady prawidłowego odżywiania, Warszawa 1999.
4. Domowe sposoby eliminujące zakwaszenie organizmu, red. I. Kloskowska, Białystok 2018.