Jak obniżyć cholesterol? Dieta w profilaktyce hipercholesterolemii

Hipercholesterolemią (inaczej hiperlipidemia) określa się sytuację nadmiernego stężenia lipidów w surowicy krwi. Mimo że jest to rodzaj zaburzenia lipidowego należącego do grupy zaburzeń metabolicznych, nie uznaje się go za stan chorobowy. Predysponować może on jednak do rozwoju poważnych chorób sercowo-naczyniowych m.in. miażdżycy.

Jakie są przyczyny powstawania hipercholesterolemii?

W większości znanych przypadków klinicznych hiperlipidemia stanowi konsekwencję nieprawidłowego stylu życia - w tym nieodpowiednio zbilansowanej, diety - obfitującej w nasycone kwasy tłuszczowe i węglowodany, braku aktywności fizycznej oraz nałogów (kawa, alkohol, palenie papierosów). Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia hiperlipidemii są również choroby współistniejące (przede wszystkim hipotyroidoza, cukrzyca, hipoalbuminemia, przewlekłe uszkodzenie nerek, cholestaza wątrobowa), stosowane leki (m.in. kortykosteroidy, estrogeny, progestyny, androgeny, pochodne witaminy A i barbiturany) oraz ciąża. Znacznie rzadziej u pacjentów stwierdza się hipercholesterolemię uwarunkowaną czynnikami genetycznymi, czyli rodzinną hipercholesterolemię (tzw. HeFH, z łac. heterozygous familial hypercholesterolemia). Szacuje się, że w Polsce może być około 150 tysięcy osób obciążonych HeFH (Chlebus K. i in., 2018).

Objawy i diagnozowanie hipersterolemii

Diagnostyka hipersterolemii opiera się na wykonaniu badań i pomiarów laboratoryjnych, a postępowanie lecznicze zależy od wyjściowego stężenia cholesterolu w surowicy krwi oraz od chorób współistniejących. Hipercholesterolemia występuje wówczas, gdy w osoczu stężenie TC jest równie lub większe 190 mg/dl (≥ 5,0 mmol/l) lub gdy występujący w nim poziom LDL-C przekracza wartości zalecane w danej grupie ryzyka sercowo-naczyniowego. Wiedza o niepożądanej wartości stężenia cholesterolu w surowicy krwi - po konsulatcji medycznej - powinna skłaniać pacjenta do podjęcia działań terapeutycznych i leczniczych znacząco obniżających jego stężenie.

Leczenie hipercholesterolemii

Dzięki rozwojowi medycyny i farmakoterapii możliwe jest istotne poprawienie skuteczności leczenia dyslipidemii w Polsce. Podstawowymi lekami wykorzystywanymi w farmakologicznej terapii hipercholesterolemii są statyny (głównie rosuwastatyna, ezetimib i atorwastatyna). Stanowią one ponad 90% wszystkich leków hipolipemizujących przepisywanych w Polsce, a ich zastosowanie corocznie wzrasta. W celach wspomagających farmakoterapię stosuje się również suplementy żywności wykazujące właściwości hipolipemizujące - rozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego (np. pektyny, gumę guar), probiotyki, białko soi i fitoestrogeny. Pierwszym krokiem w profilaktyce hipersterolemii - przed wdrożeniem leczenia farmakologicznego - powinna być jednak odpowiednio zmodyfikowana dieta i zmiana stylu życia obejmująca wzrost częstotliwości podejmowania aktywności fizycznej oraz rezygnację z dotychczasowych zwyczajów żywieniowych (w tym ilość, jakość spożywanych posiłków i porę ich konsumpcji). O konieczność wprowadzenia zmian w dotychczasowym jadłospisie (i ich rodzaj) warto zapytać specjalistę podczas konsultacji lekarskiej lub dietetycznej. 

Dieta w leczeniu i profilaktyce hipercholesterolemii

Postępowanie dietoterapetyczne w leczeniu hipercholestrolemi powinno polegać na znacznym ograniczeniu podaży kalorii, tłuszczu (poniżej 30% całkowitej dziennego zapotrzebowania energetycznego), nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu (nie więcej niż 200 mg dziennie). Plan żywieniowy osób z hipercholesterolemią powinien opierać się na zwiększeniu podaży rozpuszczalnej frakcji włókna (błonnika) pokarmowego, steroli oraz stanoli roślinnych (ok. 2 g dziennie) i niezbędnych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 (EPA, DHA). Obniżenie wartości kalorycznej diety i zawartego w niej tłuszczu oraz nasyconych kwasów tłuszczowych wpływa korzystnie na całkowity poziom stężenia frakcji HDL i LDL cholesterolu oraz pozwala na normalizację ciśnienia tętniczego krwi.

Dietą szczególnie zalecaną pacjentom z hipercholesterolemią jest tzw. dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Jej założenia zakładają zwiększoną podaż warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych i orzechów, przy jednoczesnym ograniczeniu spożycia mięsa i jaj. Zalecane w diecie osób z hiperlipidemią są produkty o wysokiej zawartości włókna pokarmowego, fitoestrogenów i kwasów fenolowych. Ostatnie z badań dowodzą, że pozytywny wpływ na parametry metaboliczne i leczenie zaburzeń lipidowych ma także chude mięso wołowe - dieta dostarczająca organizmowi 113 g chudego mięsa wołowego dziennie minimalizuje m.in. ryzyko wystąpienia chorób układu krążeniowego (Roussell M.A. i in., 2012) oraz powoduje istotny 

spadek stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL we krwi. Poziom triglicerydów oraz cholesterolu w organizmie istotnie obniży także zwiększona podaż oleju rybiego, migdałów, białka roślinnego (np. pochodzącego z roślin strączkowych) i sojowego (m.in. w postaci mleka sojowego i sojowych analogów mięsnych). Zaleca się także spożycie różnych ryb (zwłaszcza tłustych) - co najmniej dwa razy w tygodniu oraz pokarmów bogatych w kwas a-linolenowy (np. nasiona lnu, olej rzepakowy czy orzechy włoskie). W leczeniu hipercholesterolemii stosuje się także dietę śródziemnomorską, wegańską i wegetariańską. Podkreślić należy, że każda dieta w hipercholesterolemii (bez względu na swój indywidualny charakter) powinna:

Jak skutecznie obniżyć cholesterol i walczyć z hipercholesterolemią? Podsumowanie.

Najnowsze dane epidemiologiczne, wskazują, że w latach 2013–2014 hipercholesterolemia występowała u 70,3% mężczyzn i 64,3% kobiet pochodzących z reprezentatywnej grupy dorosłych Polaków (Pająk A. i in., 2016). Co warte podkreślenia, wśród pacjentów doświadczających hipercholesterolemii jedynie 39,4% z nich było świadomych posiadania swojego schorzenia, 17% wiedziało o własnych dolegliwościach, ale nie stosowało leczenia, 15% było poddanych terapii, ale była ona nieskuteczna, a jedynie 6% badanych było świadomych swojej choroby i stosowało leczenie pozwalające na osiągnięcie docelowych wartości pomiarów metabolicznych. W leczeniu hipercholesterolemii równie istotna - co farmakoterapia i dieta -  jest bowiem odpowiednia motywacja pacjenta i konsekwencja w stosowaniu zaleconego przez lekarza-specjalistę lub dietetyka planu żywieniowego. Jak dowodzą badania, pacjenci na ogół posiadają odpowiednie przygotowanie merytoryczne do walki ze schorzeniem, ale rzadziej stosują te rekomendacje w praktyce.

Źródła:
1. Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz, Sposób żywienia osób z hipercholesterolemią stosujących odpowiednią dietę i niestosujących diety, Bromat. Chem. Toksykol. – XLV, 2012, 3, str. 608–613.
2. Marian Grzymisławski, Angelika Kargulewicz, Dorota Skrzypczak, Współczesne wyzwania praktycznej terapii żywieniowej w zaburzeniach lipidowych, Forum Zaburzeñ Metabolicznych 2013, tom 4, nr 4, 170–177.
3. Pająk A, Szafraniec K, Polak M, et al. WOBASZ Investigators. Changes in the prevalence, treatment, and control of hypercholesterolemia and other dyslipidemias over 10 years in Poland: the WOBASZ study. Pol Arch Med Wewn. 2016; 126(9): 642–652.
4. Chlebus K, Cybulska B, Gruchała M, et al. Prevalence, diagnosis, and treatment of familial hypercholesterolaemia in outpatient practices in Poland. Kardiol Pol. 2018; 76(6): 960–967.
5. Filip M. Szymański i in., Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce — III Deklaracja Sopocka Interdyscyplinarne stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii
6. Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Choroby Serca i Naczyń 2018, tom 15, nr 4, 199–210.
7. Roussell M.A., Hill A.M., Gaugler T.L. Beef in an optimal lean diet study: effect on lipids, lipoproteins and apolipoproteins. Am. J. Clin. Nutr. 2012; 95: 9–16.