Czy rzodkiewka jest zdrowa?

Rzodkiewka to pierwsza z pojawiających się wiosną na rynku warzywnym nowalijek. W poniższym artykule wyjaśniamy, czy jest zdrowa i dlaczego zalicza się ją do warzyw o dużej wartości odżywczej.

Pochodzenie i charakterystyka gatunku

Rzodkiewka (inaczej rzodkiew zwyczajna) jest odmianą botaniczną gatunku Raphanus sativus L. – rośliny dziko występującej w rejonie Półwyspu Apenińskiego. Należy do grupy warzyw korzeniowych, kapustowatych, inaczej krzyżowych (Brassicaceae) i jako jedyna z tego typu roślin jest odmianą jednoroczną. Jej charakterystyczny smak doceniali starożytni Egipcjanie, a do Europy sprowadzona została przez Rzymian, gdzie w XIII wieku zaczęła być uprawiana m.in. w Niemczech. Obecnie w okresie od wczesnej wiosny do późnej jesieni uprawianych jest wiele odmian rzodkiewki różniących się pomiędzy sobą stopniem ostrości, wielkością oraz kształtem i kolorem.

Rzodkiewka należy do roślin o słabo rozwiniętym systemie korzeniowym, który rozrasta się na boki w niewielkim promieniu i rośnie płytko, wrastając w głąb podłoża na około 30-50 cm. W początkowej fazie wzrostu tworzy ona małą rozetę, złożoną z kilku bądź kilkunastu liści o blaszkach pokrytych sztywnymi włoskami. Zgrubienie tworzy się wraz z wyrastaniem liści, a jego skórka może być biała, różowa, o czerwonym lub fioletowym zabarwieniu albo dwubarwna. Miąższ młodych korzeni jest jędrny, delikatny i soczysty, jednak z wiekiem traci stopniowo swą jędrność, staje się miękki i gąbczasty. Miąższu jest zazwyczaj biały lub o lekkim, różowym zabarwieniu. Po wykształceniu zgrubienia, odpowiedniej dla danej odmiany wielkości, łodyga rzodkiewki zaczyna się wydłużać, tworząc rozgałęziony pęd kwiatostanowy, dorastający do wysokości od 60 cm do 130 cm.

Wartość odżywcza rzodkiewki

Rzodkiewka jest warzywem o wysokiej wartości biologicznej – spożywana w postaci surowej zachowuje największe stężenie mikro- i makroelementów. W 100 g porcji świeżej rzodkiewki znajduje się ok. 20,6 mg witaminy C, kwas foliowy (14,5 ug) duże stężenie witamin K, B, B1, B2, B6 oraz PP, a także składników mineralnych: żelazo, wapń, potas, siarka, fosfor, magnez, miedź i mangan.

Wartość kaloryczna korzenia rzodkiewki jest znikoma (100 g produktu to zaledwie 16 kcal), a wartość indeksu glikemicznego jest niska i wynosi 32. Głównym jej składnikiem jest woda (95,3%). Węglowodany stanowią zaledwie 2-3% jej całkowitej wartości odżywczej (w tym 2% cukrów), błonnik pokarmowy – 1,6 g, foliany – 25 mg, białko – 0,68 g, tłuszcze – 0,1 g. O dietetycznej wartości rzodkiewki decyduje ponadto zawarty w niej olejek gorczyczny i siarka, których zadaniem jest nadanie jej charakterystycznego smaku, pobudzenie procesów trawiennych oraz wzmocnienie apetytu.

Formy spożycia rzodkiewki a jej wartość odżywcza

Największą wartość odżywczą posiadają rzodkiewki spożywane w postaci surowej – np. w formie dodatku do kanapki. Pokrojony lub drobno starty korzeń (zgrubienia łodygowe) warzywa można także dodawać do surówek i sałatek. Rzodkiewka stanowić może również jadalny element dekoracyjny dań.

Znacznie rzadziej spożywa się rzodkiewki „z wody” – podawane z masłem i przyrumienioną bułką tartą. Nadającą się do spożycia częścią rzodkiewki są również jej młode liście (serwowane np. w połączeniu z sałatą, ogórkiem i szczypiorkiem) oraz – znacznie częściej – kiełki – posiadające tożsame, co korzenie, wartości odżywcze i identyczne walory smakowe.

Warto dodać, iż najsmaczniejsze są rzodkiewki świeżo zerwane – te długo przechowywane szybko więdną i zyskują gąbczastą strukturę. Aby zachować świeżość korzeni rzodkiewki, cały pęczek wraz z liśćmi i korzeniami umieścić należy w wodzie, w taki sposób jednak, by bulwy rzodkiewki unosiły się nad wodą.

Wartość prozdrowotna kiełków rzodkiewki

Kiełki rzodkiewki (Raphanus sativus L.) to najchętniej spożywany rodzaj kiełków – sięga po nie ponad 70% konsumentów. Cechą szczególną produktu jest duża zawartość witaminy C, której stężenie po około siedmiu dniach kiełkowania zwiększa się do 55-70 mg w 100 gramach kiełków. Częsta konsumpcja pikantnych w smaku kiełków rzodkiewki podnosi odporność organizmu, wpływa korzystnie na stan skóry, pobudza apetyt i działa przeciwgrzybicznie. Rzodkiewka jest ponadto bogatym źródłem karotenoidów, związków fenolowych, tokoferoli oraz polifenoli. Kiełki ze względu na posiadane właściwości antyoksydacyjne cechuje także zdolność wygaszania i neutralizacji wolnych rodników. Substancją występującą w ilościach śladowych w kiełkach rzodkiewki jest m.in. kwas askorbinowy.

Korzyści dla zdrowia wynikające ze spożycia rzodkiewki

Rzodkiewka oprócz wartości odżywczej posiada szereg właściwości prozdrowotnych. O jej znaczeniu dla zdrowia człowieka decyduje kilka znaczących faktów. Rzodkiewka dzięki zawartości żelaza, miedzi i manganu korzystnie wpływa na procesy krwiotwórcze w organizmie i jest zalecana przez dietetyków osobom cierpiącym na niedokrwistość. Charakterystyczny smak warzywa pobudza z kolei układ trawienny, stymuluje apetyt, obniża nadmiar kwasów w żołądku, zapobiega niestrawności i eliminuje zgagę. Rzodkiewka pobudza ponadto produkcję żółci, działa przeciwzapalnie, tonizująco, antybakteryjnie i bakteriobójczo (hamuje m.in. namnażanie się bakterii Salmonella typhimurium, Bacillus subtilis czy Escherichia coli)na przewód pokarmowy;  wykazuje także właściwości antyoksydacyjne, renoprotekcyjne i hepatoprotekcyjne - rzodkiewki i w nich zawarte związki mogą chronić nerki i wątrobę przed ich toksycznym uszkodzeniem. Naukowcy wskazują również na potencjalne przeciwnowotworowe działanie rzodkiewki – chroni ona organizm przez rozwojem nowotworów – raka prostaty, szyjki macicy, płuc i sutka. Badacze podkreślają również rolę warzywa w zapobieganiu i profilaktyce cukrzycy – zawarte w nim związki fenolowe zmniejszają stres oksydacyjny wywołany przez chorobę i pozwalają równoważyć poziom glukozy we krwi.  Spożycie jadalnych części rośliny oraz zawarty w nich kompleks witamin B i minerałów (głównie siarki) korzystnie wpływa również na kondycję skóry, paznokci i włosów. Rzodkiewkę zaleca się w diecie reumatykom, osobom z chorobami nerek (np. w walce z kamieniami nerkowymi) i w przypadku anemii. Ze względu na małą kaloryczność oraz niski poziom indeksu glikemicznego sprawdzi się także jako składnik wielu diet o charakterze redukcyjny, podczas odchudzania.

Czy rzodkiewka jest zdrowa? Podsumowanie

Rzodkiewka to warzywo o wysokiej wartości odżywczej i prozdrowotnej. Posiada właściwości antyoksydacyjne, przeciwcukrzycowe oraz – potencjalnie – przeciwnowotworowe. Rzodkiewki są rodzajem prozdrowotnych produktów żywnościowych ,  ich stosowanie w diecie bezpieczne dla zdrowia ogólnego i nie powodują one stanów niepożądanych u osób zdrowych. Mimo dużej zawartości witamin i składników mineralnych w rzodkiewce, dietetycy nie rekomendują jednak  jej spożycia osobom z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. Ze względu na duże stężenie olejków, glikozydów i kwasów organicznych w jej składzie niewskazana jest również ona w diecie lekkostrawnej oraz w żywieniu pacjentów z zapaleniem wątroby i w nieżycie jelit.

Źródła:

1. Lewicki P. P., Kiełki nasion jako źródło cennych składników odżywczych, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 6 (73), 18 – 33.
2. Gawlik-Dziki U., Kowalczyk D., Wpływ warunków ekstrakcji na aktywność przeciwutleniającą ekstraktów z kiełków rzodkiewki, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 1 (50), 132 – 139.
3. Beata Drużyńska, Karol Kostrzewski, Ewa Majewska, Jolanta Kowalska, Dorota Derewiaka, Marta Ciecierska, Zawartość wybranych składników bioaktywnych i ich aktywność przeciwrodnikowa w kiełkach nasion, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych nr 583, 2015, 45–54.
4. Agnieszka Baran, Czesława Jasiewicz, Zawartość wybranych składników mineralnych w rzodkiewce zakupionej na placach targowych Krakowa, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIV, 2011, 1, str. 25–31.
5. Składniki bioaktywne surowców i produktów roślinnych, red. Jacek Słupski, Tomasz Tarko, Iwona Drożdż, Kraków 2018.