Czy ogórki są zdrowe?

Ogórek (z łac. Cucumis sativus L.) należy do jednorocznych roślin uprawnych z rodziny dyniowatych (z łac. Cucurbitaceae), hodowanych w celu pozyskania żółtych lub zielonych owoców. Pierwsze historyczne informacje o jego uprawie gatunkowej sięgają blisko pięciu tysięcy lat temu. Ogórek pochodzi najprawdopodobniej z Indii, odkryty został u podnóża Himalajów, a jego dziko rosnąca odmiana to Cucumis hardwickii.

Ogórek znany był już w starożytności, kiedy to około 2000 lat p.n.e. hodowany był w Egipcie, skąd, jak się przypuszcza, w czasie trwania wojen grecko-perskich rozprzestrzenił się w rejonie krajów basenu Morza Śródziemnego. Do Europy Zachodniej warzywo sprowadzili Rzymianie, zaś do ludności słowiańskiej trafił z Bizancjum. W Europie Północnej odkryty został w okresie średniowiecznym, w Polsce uprawa ogórka rozpowszechniła się dopiero w epoce renesansu - w XVI wieku.

Współcześnie warzywo znane jest we wszystkich strefach klimatycznych. Nazwa “ogórek” odnosi się natomiast zarówno do rośliny płożącej, jak również jej jadalnych owoców. Jak wynika z naukowych ustaleń, znanych jest obecnie ponad 50 jego odmian gatunkowych. Szczególne znaczenie ekonomiczne mają jego dwie odmiany - ogórek siewny (Cucumis sativus L) i melon (Cucumis melo L.) - hodowane także na rolniczych terenach w Polsce. Mniejsze znaczenie w globalnej produkcji mają natomiast ogórek antylski (Cucumis anguria) i kiwano (Cucumis metuliferus).

Ogórek to tzw. roślina płożąca lub wspinająca się. Jej pędy są owłosione, a czepne wąsy niepodzielne lub dwudzielne. Liście ogórka siewnego są z kolei owłosione, dłoniaste, pięcioklapowe, mają kształt owalny lub nerkowaty oraz gruczołowatą powierzchnię blaszek. Z ich kątów wyrastają najczęściej pojedyncze kwiaty o żółtej barwie płatków. Kwiaty rośliny posiadają trzy typy cech płciowych - męskie (z trzema pręcikami), żeńskie (z zalążnią, prątniczkami i słupkiem) oraz hermafrodytyczne, na co wskazuje równorzędna obecność organów żeńskich i męskich.

Jadalnymi owocami rośliny są podługowate, cylindryczne lub rzadziej kuliste, wielonasienne jagody o różnej barwie - zielonej, żółtej, brązowej (czasem także w dwukolorowym odcieniu lub pręgowane). Przeznaczone do spożycia jagody nazywa się potocznie ogórkami, a ich powierzchnię zewnętrzną stanowi skórka - gładka, owłosiona, czasem kolczasta, pofałdowana lub łuskowata. Nasiona znajdujące się w owocach ogórka są z kolei jajowate, spłaszczone i gładkie.

Wartość odżywcza ogórków

Przeważająca ilość witamin i składników mineralnych znajduje się w skórce, a nie w miąższu ogórka. Skórka, jak potwierdzają badania naukowe - stanowi najwartościowszą część warzywa. Wartość odżywcza ogórka opiera się głównie na jego uniwersalnym smaku i niskiej kaloryczności. Jadalne, świeże owoce ogórka składają się przede wszystkim z wody (95%), a porcja 100 gramów tego warzywa dostarcza organizmowi zaledwie 14 kilokalorii (kcal). Ogórki - a zwłaszcza ich zewnętrzna skórka - zawierają witaminy A, C, E, K oraz kompleks witamin grupy B (w tym kwas foliowy), składniki mineralne - m.in. sód, potas, wapń, żelazo, cynk, fosfor i magnez - a także związki bioaktywne, tj. karoten i pektyny. W poniższej tabeli przedstawiamy - w celach porównawczych - przybliżoną wartość odżywczą świeżych zielonych i kiszonych ogórków (w przeliczeniu na 100 g ogórków).

Wpływ ogórków na zdrowie człowieka

Jadalne owoce ogórka wykazują szerokie działanie prozdrowotne. Warzywo wpływa korzystnie m.in. na:

Ogórki mogą być także stosowane w wielu innych schorzeniach i dolegliwościach: 

Ogórki wspierają ponadto proces usuwania nadmiaru wody z organizmu, przyspieszają funkcje metaboliczne i mają zdolność usprawniania zachodzących w organizmie procesów trawiennych (odpowiada za to zawarty w nich chlorofil - zielony barwnik), dzięki czemu znajdują zastosowanie w wielu dietach odchudzających. Wspomniany wcześniej barwnik redukuje także ilość szkodliwych szczawianów wapnia w organizmie, powodując jego odkwaszenie. Ostatnie wyniki badań wskazują ponadto na istotne znaczenie spożycia ogórków w profilaktyce antynowotworowej, co warunkują zawarte w warzywie przeciwutleniacze i kukurbitacyny - substancje o działaniu niszczącym komórki rakowe. Dzięki zawartości potasu ogórki działają również wspomagająco przy nadciśnieniu tętniczym i w chorobach sercowo-wieńcowych.

Wykorzystanie ogórka we współczesnej kosmetyce

Dzięki zdolnościom regeneracyjnym m.in. soku ogórkowego warzywo znalazło zastosowanie w kosmetyce. Jako roślina o działaniu pielęgnacyjnym ogórek wykazuje działanie odmładzające i oczyszczające. Sok ogórkowy zaleca się szczególnie w pielęgnacji skóry wysoko wrażliwej jako środek stosowany w celu:

Zastosowania ogórka w kulinariach

Ogórki pozyskiwane z upraw rolnych wykorzystywane są powszechnie w wielu regionach i kuchniach świata. Co więcej, mogą być one spożywane w różnorodnej postaci. Najczęściej wybieraną przez konsumentów formą warzywa jest jego postać surowa, kiszona lub konserwowana (w tym marynowana). Szerokie zastosowanie kulinarne tych warzyw pozwala na wykorzystanie ich jako dodatek do sałatek, sosów (np. popularnego tzatziki) i dań obiadowych (zwłaszcza w postaci mizerii, ogórków kiszonych, małosolnych lub przyrządzonych w innych, smakowych zalewach octowych i marynatach), stanowić mogą one również składnik zup, chłodników, koktajli oraz licznych domowych przetworów.

Czy ogórki są zdrowe? Podsumowanie

Ogórki to - jak wykazano w powyższym artykule - zdrowe i wartościowe pod względem odżywczym warzywo. Jego surowe owoce mogą jednak okazać się dla niektórych osób ciężkostrawne - należy je dokładnie i starannie przeżuwać, gdyż mogą powodować wzdęcia i nadmierne wydalanie gazów z organizmu. Są one również źródłem askorbinazy - enzymu powodującego utlenianie witaminy C. Surowego ogórka nie należy zatem również łączyć z innymi warzywami w takiej postaci - np. z pomidorami czy papryką. Ich połączenie - zarówno w sałatce, jak i na kanapce (zwłaszcza po długim czasie ich przechowywania, np. w lodówce) - powoduje działanie znacznie obniżające wartość odżywczą warzyw oraz eliminowanie z nich zdrowych dawek niezbędnych dla zdrowia witamin. Działanie enzymu askorbinowego może w pewnym stopniu zneutralizować kwaśne pH - do posiłku należy więc dodać kilka kropli soku z cytryny bądź ogórek kiszony - wówczas danie na dłużej zachowa swą odżywczą wartość i smak.

Źródła:
1. Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 88.
2. J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 124.
3. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa, 2017, s. 500.
4. Ogórek siewny, w: Wirtualny atlas roślin, https://atlas.roslin.pl/plant/8409
5. Lee DH. I wsp.; Cucurbitacin: ancient compound shedding new light on cancer treatment; ScientificWorldJournal. 2010 Mar 5;10:413-8.
6. Ratajczak K. i wsp.; Badania metapopulacyjne wybranych fermentowanych produktów pochodzenia roślinnego; Postępy Nauki i Technologii Przemysłu Rolno-Spożywczego 2017, t. 72, nr 3.