Czosnek i jego właściwości zdrowotne

Czosnek to w polskiej kuchni produkt wywołujący wiele skrajnych emocji. Zdania na jego temat są podzielone. Zwolennicy czosnku nie wyobrażają sobie bowiem smaku wielu potraw bez jego aromatu, a dla jego przeciwników stanowi on nielubianą przyprawą o zbyt przytłaczającym danie, nieprzyjemnym zapachu. Istnieje także trzecia grupa osób, która zachowuje postawę sceptyczną wobec powszechnie znanych, zdrowotnych właściwości czosnku. W poniższym artykule wyjaśniamy m.in. na czym polega lecznicze zastosowanie czosnku i czy rzeczywiście, jest on zdrowym, potrzebnym organizmowi produktem. Osobom zainteresowanym włączeniem go do codziennej diety, ale obawiającym się jego nieprzyjemnego aromatu po spożyciu, proponujemy także kilka sposobów na takie zmodyfikowanie dotychczas stosowanego jadłospisu, by pozwolił on na dostarczenie organizmowi możliwie jak największej ilości wartości odżywczych pochodzących z ząbków czosnku.

Zdrowotna rola czosnku w starożytności i dawnej medycynie ludowej

Najstarsze informacje dotyczące uprawy i stosowaniu czosnku sięgają epoki neolitu i pochodzą z około 3 tys. lat p.n.e. W starożytności czosnek – jako jedna z bardziej aromatycznych przypraw – uprawiany był bowiem nie tylko przez Rzymian i Greków. Jego walory smakowe docenili także Asyryjczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy i inne narody arabskie. W miarę upływu czasu, oprócz kulinarnego zastosowania czosnku, odkryto jego zdrowotne właściwości. Jego korzystny wpływ na kondycję fizyczną i samopoczucie człowieka zauważył Hipokrates, który zalecał jego stosowanie w stanach chorobowych. Rekomendował jego użycie zwłaszcza w leczeniu schorzeń związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu oddechowego i pokarmowego. Doświadczenia greckiego lekarza rozwinęła w kolejnych wiekach medycyna ludowa. W rejonie Europy Południowej używano bowiem czosnku do leczenia wielu chorób zakaźnych. Jako przeciwdrobnoustrojowe panaceum na różnorodne problemy zdrowotne stanowił on podstawę profilaktyki medycznej. Stosowano go zarówno w drobnych  infekcjach bakteryjnych, jak i poważniejszych chorobach wirusowych. Historia medycyny odnotowuje ponadto przypadki efektywnego udział czosnku w procesach zapobiegających rozwojowi epidemii – np. w okresie zarazy zalecano spożywanie go w dużych ilościach lub nacieranie się nim. Wykorzystywany był on także jako środek służący do pielęgnacji ran i innych dolegliwości skórnych, trudno gojących się owrzodzeń i jako lek łagodzący objawy zapalne po ukąszeniu owadów. Czosnek wykazywał także zdolności hamujące namnażanie się  bakterii i grzybów (np. zakażeń w obrębie jamy ustnej); działał wspomagająco w stanach chorobowych płuc, górnych dróg oddechowych oraz zakażeniach przewodu pokarmowego. Współcześnie skuteczność działania tego surowca potwierdzają liczne publikacje naukowe poświecone problemowi właściwości chemicznych i biologicznych czosnku.  

(Sprawdź również artykuł: "Jak dbać o układ pokarmowy" )

Skład czosnku i zawarte w nim wartości odżywcze

Choć lecznicze właściwości czosnku znane są od stuleci, jego pozytywny wpływ na zdrowie człowieka potwierdzony został naukowo dopiero w XIX wieku. W 1944 roku wyizolowano poszczególne substancje lecznicze czosnku i rozszyfrowano jego skład. Jak podają współczesne źródła literaturowe, w świeżych ząbkach czosnku znajduje się 60% wody, 32% węglowodanów, 6,45% białka i ponad 100 substancji aktywnych.

Za bakteriobójcze działanie czosnku odpowiada jeden z najważniejszych jego składników. Zawarta w nim allicyna – tj. siarkoorganiczny związek chemiczny – nadaje przyprawie charakterystyczny, ostry zapach. Powstaje ona z rozpadu substancji zwanej alliiną – tj. w wyniku zmiażdżenia ząbków czosnku i mechanicznego uszkodzenia jego tkanek. Allicyna hamuje krzepnięcie i skupianie się płytek krwi, obniża poziom tłuszczów w surowicy krwi, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Pozostały skład tworzą m.in. olejek czosnkowy, liczne siarczki i enzymy, glikozydy, nukleozydy i kwasy organiczne. Oprócz wymienionych substancji aktywnych, czosnek bogaty jest w inulinę – polisacharyd regulujący poziom cukru we krwi, witaminę C (w stężeniu nawet do 30 mg/100 g produktu), prowitaminę A, rzadkie mikroelementy (np. german, selen, kobalt, nikiel i chrom) oraz śladową ilość witamin z grupy B. Organiczny skład czosnku uzupełnia także znacząca dawka składników mineralnych – potasu (400 mg/100 g produktu), fosforu (153mg/100g produktu), magnezu (25 mg/100 g produktu) i żelaza (1,7 mg/100 g produktu). Nieco problematyczna może wydawać się kaloryczność czosnku, która utrzymuje się na poziomie ok. 126 kcal w przeliczeniu na 100 g produktu. Ze względu jednak za stosowanie czosnku jako przyprawy, a nie głównego składnika dań, poziom spożytych kalorii jest bezpieczny i nieszkodliwy dla kondycji naszego organizmu.   

Czosnek we współczesnej medycynie

Obecny stan wiedzy na temat zdrowotnych właściwości czosnku potwierdza wiele publikacji naukowych. Specjaliści z zakresu dietetyki i zdrowego odżywiania, a także lekarze-praktycy zgodnie potwierdzają skuteczność tego surowca w profilaktyce i leczeniu współczesnych chorób. Jedzony codziennie czosnek wspiera ich zdaniem układ odpornościowy organizmu, reguluje poziom tzw. „złego” cholesterolu, zapobiega nowotworom, zawałom serca i udarom; zmniejsza również ciśnienie i lepkość krwi, broniąc organizm przed niekorzystnymi zmianami miażdżycowymi. Jest to także sprawdzony i powszechnie stosowany w wielu polskich domach – zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym – środek na infekcje wirusowe układu oddechowego. Szklanka ciepłego mleka z odrobiną czosnku to świetny sposób na rozgrzanie organizmu, wzmocnienie jego potliwości, udrożnienie dróg oddechowych i ułatwienie odksztuszania wydzieliny. Niewiele osób zna także inne właściwości czosnku.  Wpływa on bowiem na działanie układu trawiennego, dba o perystaltykę jelit, zapobiega zaparciom i nasila wydzielanie żółci. Dzięki dużej zawartości antyutleniaczy i zdolności zwalczania wolnych rodników opóźnia ponadto starzenie się skóry, zapobiega powstawaniu na niej żylaków i pajączków.

Czosnek świeży czy w tabletkach?

Czosnek jako jedno z najpopularniejszych źródeł witamin znajduje również zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Przyjmowany w formie tabletek lub kapsułek stanowi rodzaj antybiotyku, zwiększa odporność organizmu i jako suplement diety wzbogaca ją o cenne składniki odżywcze. Czosnek w tabletkach jest uprzednio poddawany obróbce mechanicznej, a jego zawartość w suplementach diety przybiera postać olejowego ekstraktu lub formę liofilizowaną. Rozdrabniany surowiec jest poddawany działaniu temperatury, łączony z innymi składnikami, a następnie prasowany i dystrybuowany w postaci tabletek lub kapsułek, które są często bezzapachowe, pozbawione jego naturalnego aromatu. Zdecydowanie jednak większą korzyścią dla naszego zdrowia, będzie spożycie świeżego, surowego czosnku. Mimo, że jego wadą jest nieprzyjemny i bardzo intensywny zapach, zawiera on – w porównaniu do gotowego już suplementu – najwięcej właściwości leczniczych. Aromat ząbków czosnków w jamie ustnej po jego spożyciu można wszak zniwelować – np. żując natkę pietruszki, popijając go mlekiem, miodem, a nawet… czerwonym winem.

Czy czosnek jest zdrowy? Podsumowanie.

Czosnek należy do produktów, które śmiało możemy określić mianem superfoods. Wyniki badań klinicznych wskazują bowiem, iż posiada on właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe i przeciwpierwotniakowe. Ceni się go także m.in. za to, iż jest dobrym źródłem witamin i składników mineralnych. Hamuje rozwój bakterii, wspomaga procesy trawienne, reguluje pracę układu sercowo-naczyniowego i stanowi jeden z najpopularniejszych domowych medykamentów w walce z pierwszymi objawami przeziębienia lub grypy. Wymienione w niniejszym artykule właściwości zdrowotne czosnku świadczą o jego wszechstronnym zastosowaniu i stanowią dobry pretekst do tego, by włączyć go na stałe do naszej codziennej diety, do czego zachęcają nie tylko specjaliści dietetyczni, ale również lekarze specjaliści.

Nasz catering dietetyczny Heroes Diet w swojej kuchni używa czosnku do przygotowania wielu smacznych, aromatycznych i zdrowych dań. Zachęcamy do zapoznania się z naszą ofertą.

Źródła:

1. I. Nieumywakin, Czosnek na straży zdrowia, Białystok 2019.
2. A. Kędzia, Przeciwdrobnoustrojowe działanie czosnku (Allium sativum L.), „Postępy Fitoterapii”, 1/2010, s. 46-52.
3. J. Lutomski, Fascynacja czosnkiem – wczoraj i dziś, „Postępy Fitoterapii”, 1/2001, s. 7-14.
4. M. Makarewicz-Wujec, M. Kozłowska-Wojciechowska, Czosnek, Miesięcznik „Żyjmy dłużej", 11/1998.