Czy cebula jest zdrowa?

Cebula zwyczajna (z łac. Allium cepa L.) to jedno z najdłużej stosowanych i najbardziej znanych warzyw na całym świecie. Jej uprawę praktykuje się niemalże od pięciu tysięcy lat, co zapewnia jej drugie – zaraz po pomidorach – miejsce w rankingu warzyw charakteryzujących się największą skalą światowej produkcji (T. Piechowiak, R. Józefczyk, M. Balawejder, 2020).  Walory smakowe cebuli doceniane są bowiem w różnych zakątkach świata i stanowi ona – w ujęciu nie tylko lokalnym, lecz także globalnym – zasadniczy składnik diety wielu społeczeństw.

Jak podają dostępne źródła, w rezultacie przeprowadzonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych d.s. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO, tj. Food and Agriculture Organization of the United Nations) badań w pierwszej dekadzie XXI wieku zaobserwowano prawie 50% wzrost ogólnoświatowej uprawy tego warzywa.  W 2017 roku globalna produkcja cebuli osiągnęła rekordowy poziom, który w przybliżeniu wynosił 97 mln ton (T. Piechowiak, R. Józefczyk, M. Balawejder, 2020).  Największe spożycie cebuli zaobserwować można w krajach europejskich, głównie jej południowych rejonów – zjada się tam ok. 10 mln ton cebuli.  Warzywo to stanowi również istotną pozycję na rynku rodzimych produktów roślinnych.  Jako że w Polsce panują korzystne warunki do jej uprawy, obliczono, że w 2017 roku plony przekroczyły wagę 600 tysięcy ton cebuli.

Popularne odmiany i rodzaje cebuli

Klasyfikacją krajową w zakresie rejestrowanych odmian warzyw zajmuje się Centralny Ośrodek Badań Odmian Roślin Uprawnych (w skrócie: COBORU). Zgodnie z ustaleniami komisji w Polsce odnotowano blisko 67 odmian cebuli zwyczajnej, zwanej także ogrodową (T. Piechowiak, R. Józefczyk, M. Balawejder, 2020). Cechy dystynktywne, wyróżniające poszczególne rodzaje gatunkowe, to przede wszystkim barwa, walory smakowe i aromat cebuli, ale także jej wielkość oraz wyznaczona pora ich zbiorów. Do najpopularniejszego typu cebuli rodzimej produkcji należy jej całoroczna odmiana, o żółtym lub jasnobrązowym zabarwieniu zewnętrznej łuski. Jej cechą charakterystyczną jest także bardzo intensywny smak oraz uniwersalne możliwości kulinarne. Dobrze znanymi, aczkolwiek rzadziej wybieranymi przez konsumentów, odmianami są:

Skład chemiczny, wartość odżywcza i energetyczna cebuli

Jak dowodzą badania naukowe zawartość składników odżywczych w suchej masie cebuli warunkuje kilka czynników – m.in. jej odmiana, warunki wegetacji i późniejszego przechowywania. Według danych amerykańskiego Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) porcja  100 g warzywa dostarcza do organizmu 1,10 g białka, 9,34 g węglowodanów, 0,10 tłuszczów oraz 89,11 g wody. Warto dodać, iż w świeżej masie produktu dominuje woda (80-95%), a w suchej – dominują cukry (co najmniej 65%) –tj. glukoza, fruktoza, sacharoza oraz fruktooligosacharydy (T. Albishi i in., 2013). Związkami odpowiedzialnymi za kolor warzywa są flawonoidy: kwercetyna i jej glikozydy w przypadku barwy białej i żółtej, zaś dla odmiany czerwonej – antocyjany (V. Benitez i in., 2011). Substancją decydującą o specyficznym smaku i aromacie cebuli jest natomiast enzym, zwany alliiną, oraz jej pochodne, powstałe po uszkodzeniu tkanek rośliny, np. w sytuacji ich rozdrobnienia (T. Piechowiak, R. Józefczyk, M. Balawejder, 2020).

Pod względem aktywności biologicznej cebula zawiera wiele cennych dla zdrowia mikro- i makroelementów. W 100 g cebuli znaleźć można aż 146 mg potasu, 29 mg fosforu, 23 mg wapnia, 10 mg magnezu, , 4 mg sodu, 0,21 mg żelaza, 0,17 mg cynku oraz 0,0011 mg fluoru.

Skład chemiczno-odżywczy cebuli wzbogaca szereg koniecznych dla zdrowia witamin: C oraz kompleksu z grupy B: tj. B1 – 0,046 mg, B2 – 0,027 mg oraz B3 – 0,115 mg. Cebula zawiera ponadto określone stężenie kwasu pantotenowego – 0,123 mg, folianów – 0,019 mg i choliny – 6,1 mg.

Kaloryczność cebuli to kolejny czynnik zależny od rodzaju i odmiany omawianego warzywa (E. Badełek i in., 2016). 100 g cebuli czerwonej lub czosnkowej dostarcza do organizmu ok. 39 kcal, ta sama porcja cebuli zwyczajnej – 40 kcal, zielonej (dymki) – 30 kcal, a cukrowej – 32 kcal. Największy ładunek energetyczny wiąże się ze spożyciem cebuli typu szalotka, której spożycie dostarcza ponad 70 kcal. Przydatną wskazówkę w wyborze właściwego rodzaju cebuli – zwłaszcza u osób będących na diecie –  stanowi wskaźnik indeksu glikemicznego. Parametr ma charakter zmienny – w zależności od odmiany może być wyższy lub niższy. Na jego wysokość wpływa przede wszystkim metoda obróbki termicznej produktu spożywczego – poziom IG waha się wówczas od 15 do 20 jednostek, odpowiednio w przypadku cebuli surowej, jak i podsmażanej na tłuszczu lub duszonej.

Właściwości prozdrowotne cebuli

 Jako że przedmiotem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy cebula jest zdrowa, istotną cechą charakterystyki gatunkowej cebuli są przypisywane jej właściwości lecznicze. Wysokie stężenie zawartych w warzywie składników mineralnych, biopierwiastków i witamin decyduje o jego funkcji przeciwutleniającej.  Oprócz działania antyoksydacyjnego cebula wykazuje działanie antybakteryjne – ma zdolność hamowania procesu namnażania się w organizmie komórek patogennych, drożdży i grzybów, chroni przed kandydozą (L. Ruchomski, 2018), wspomaga pracę układu oddechowego (zwłaszcza górnych dróg oddechowych), eliminuje m.in. nieżyt błony śluzowej nosa, łagodzi pierwsze symptomy infekcji i zakażeń – zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych. Cebula stymuluje ponadto pracę wewnętrznego systemu immunologicznego organizmu i wspiera walkę z przeziębieniem czy grypą. Badacze przypisują jej również działania kardiologiczne odpowiedzialne za zapobieganie agregacji płytek krwi (L. Ruchomski, 2018), oraz właściwości antykancerogenne i przeciwnowotworowe. Niejednokrotnie podkreślana jest także rola cebuli we wspomaganiu układu krążenia i przeciwdziałaniu uwalnianiu się wolnych rodników. Jak dowodzą naukowcy, zwiększone podaże cebuli są w stanie przyczynić się do poprawy zdrowia i wydolności organizmu, a także w sposób wielokierunkowy wpływają na jego prawidłowe funkcjonowanie.

Czy cebula jest zdrowa? Podsumowanie

Celem niniejszego artykułu było wykazanie prozdrowotnych właściwości cebuli, jej wartości odżywczej i energetycznej. Popularność warzywa potwierdzają nie tylko badania naukowe, ale codzienne doświadczenia – na stołach milionów Polaków cebula zajmuje niezwykle istotne miejsce. Jest zasadniczym elementem wielu potraw, stanowi ich dodatek lub występuje w roli głównej jako niezwykle aromatyczne danie. Oprócz walorów smakowych, podkreślane są także właściwości prozdrowotne cebuli. Dzięki nim staje się ona warzywem o niezwykłych właściwościach leczniczych –przeciwzapalnych, antyoksydacyjnych czy wspomagających układ immunologiczny. Pospolity charakter oraz powszechna dostępność warzywa pozwala z kolei na stałe włączyć ją do codziennego jadłospisu. Jak wskazują dietetycy, kształtowanie takiego nawyku żywieniowego przyczyni się do zwiększenia poziomu naszej troski o własne zdrowie – a w niektórych przypadkach – i życie.

Źródła:

1. Onions, raw [Scientific Name: Allium cepa]. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28, full version”, maj 2016. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA)
2. E. Badełek, R. Kosson, F. Adamicki, R. Maciorowski, Wpływ odmiany i warunków przechowywania na zawartość wybranych składników w cebuli, Zeszyty Naukowe Instytutu Ogrodnictwa, 2016, 24: 19-31.
3. J. Majkowska-Gadomska, K. Jadwisieńczak, A. Dobrowolski, E. Mikulewicz, K. Janiak, Dynamika wzrostu i wartość odżywcza cebuli zwyczajnej, Acta Agrophysica, 2016, 23(1), 79-86.
4. K. Wala, M. Kuczyńska, Z. Zdrojewicz, Cebula – niedocenione źródło korzyści terapeutycznych, Med Rodz 2019; 22(1): 41-46.
5. L. Ruchomski, Naturalne antybiotyki występujące w żywności, Chemia w Szkole, 6/2018.
6. T. Piechowiak, R. Józefczyk, M. Balawejder, Przetwarzanie odpadów z produkcji cebuli w żywność funkcjonalną, Polish Journal for Sustainable Development, Tom 24 (1), 2020.