Czy miód pszczeli jest zdrowy? Właściwości, wartości odżywcze, dawkowanie

Miód oraz inne produkty pszczele jako tzw. superfoods coraz częściej staje się przedmiotem zainteresowania konsumentów, ale także wielu przedstawicieli środowisk naukowych, zajmujących się ich zastosowaniem leczniczym i właściwościami prozdrowotnymi. W niniejszym artykule, odpowiadamy na pytanie, czy miód jest zdrowy i wyjaśniamy, dlaczego warto go – ze względu na przypisywane mu zalety – włączyć do codziennej diety.

Miód dawniej

Odkrycia naukowców świadczą o tym, iż produkty pszczele w lecznictwie stosowano wiele tysięcy lat przed naszą erą. Już starożytni Egipcjanie stosowali miód m.in. w zapobieganiu rozwojowi chorób żołądkowo-jelitowych i wątrobowych, a także jako antidotum podawane po zatruciu toksynami roślinnymi i zwierzęcymi. Propolis i wosk były z kolei używane do leczenia dolegliwości zewnętrznych – np. ran, oparzeń i chorób oczu. Stosowanie produktów pszczelich w celach leczniczych na szeroką skalę rozpoczęło się w XIX w. Choć znacząco wpłynął na to powszechny rozwój pszczelarstwa, wymienione praktyki do połowy XX w. miały w zdecydowanej większości charakter empiryczny, nieuzasadniony naukowo. Pogłębione badania nad zalążkiem nowoczesnej dyscypliny, jaką jest współcześnie apiterapia, czyli leczenie miodem, rozpoczęto dopiero po drugiej wojnie światowej. Stopniowo zaczęły się wówczas pojawiać się innowacyjne preparaty na bazie produktów pszczelich, przeznaczone do stosowania w kosmetyce, dietetyce i praktyce medycznej.

Miód w XXI wieku

Obecnie miód pszczeli znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu spożywczego, kosmetycznego i farmaceutycznego. W warunkach domowych jest powszechnie stosowaną substancją słodzącą, wykorzystywaną do celów kulinarnych – jako składnik deserów, wypieków, dań wytrawnych, a nawet marynat i sosów. Istotną rolę odgrywa także w medycynie naturalnej. Spożywany regularnie wpływa korzystnie nie tylko na nasze ogólne samopoczucie, ale – jako składnik kosmetyków i środek o właściwościach upiększających – dba także o nasz wygląd zewnętrzny.

Proces wytwarzania miodu

Miód jest produktem naturalnym, wytwarzanym przez pszczoły miodne z nektaru kwiatowego lub spadzi. Nektar to w ok. 50% mieszanka cukrów – sacharozy, glukozy i fruktozy, aminokwasów oraz innych substancji charakterystycznych dla rośliny, z której został pobrany. Spadź jest natomiast sokiem roślinnym przetwarzanym przez owady (m.in. czerwce) żerujące na liściach i młodych pędach roślin. Zawartość cukrów w spadzi może dochodzić do 90%. Zawiera ona również aminokwasy, garbniki i sole mineralne. W naturalnym procesie dojrzewania miodu jego skład ulega znaczącym zmianom – zawartość wody obniża się do ok. 18%, a sacharoza ulega rozkładowi do glukozy i fruktozy. Proces ten trwa ok. 4-5 dni, a po jego zakończeniu komórki plastrów miodu są zasklepiane przez pszczoły. Kolejnym etapem jest pobranie z nich miodu, jego przefiltrowanie w celu usunięcia zanieczyszczeń oraz poddanie procesowi klarowania w temperaturze pokojowej. Oczyszczony miód rozlewa się do opakowań jednostkowych lub beczek.

Właściwości fizykochemiczne miodu

Poszczególne rodzaje miodów różnią się od siebie barwą, aromatem, smakiem i konsystencją. Odmienne są również poziomy ich kwasowości, ciężar właściwy oraz szybkość zachodzenia procesów krystalizacyjnych. Miody nektarowe są zazwyczaj jasnożółte, rzadziej brązowe czy brunatnoczerwone. Spadziową odmianę miodów cechuje natomiast ciemny, a nawet czarny kolor. W zależności od pochodzenia są one również zróżnicowane smakowo – oprócz odmian łagodnych, istnieją miody ostre (np. gryczany), a nawet mdłe (np. mniszkowy). Aromat i walory smakowe miodów zależą bowiem przede wszystkim od gatunku rośliny, z której pochodził został nektar lub spadź. Najintensywniejszy zapach mają miody świeże, a miody dojrzałe ulegają naturalnej krystalizacji. Proces ten przebiega znacznie szybciej w miodach o wyższej zawartości glukozy niż fruktozy (np. miód rzepakowy w porównaniu do akacjowego). Należy pamiętać, iż skrystalizowany miód to wciąż pełnowartościowy, bezpieczny produkt, który nadaje się do spożycia.

Skład chemiczny i wartości odżywcze miodu

Podobnie, jak inne właściwości, skład chemiczny miodu warunkuje rodzaj i gatunek rośliny, z której pierwotnie pszczoły pobrały nektar lub spadź. W dojrzałym miodach zawartość wody nie przekracza zazwyczaj 20% ich całkowitego składu. Węglowodany stanowią największą ilość składników odżywczych miodu – średnio ok. 77%. Dominują wśród nich cukry proste – glukoza (30%), fruktoza (38%) i sacharoza (1,3%). Ważną grupą związków są również kwasy organiczne, kształtujące smak miodu – tj. kwas glukonowy, jabłkowy i cytrynowy (łącznie ok. 0,6%). Nieco mniej, bo ok. 0,3% składu, stanową białka proste – albuminy i globuliny – oraz enzymy (w tym: inwertazę, amylazę, oksydazę glukozy i peptyd lizozym). Miód zawiera także niewielkie ilości związków polifenolowych, witamin C, A, K i tych z grupy B oraz śladowe stężenie biopierwiastków – m.in. potasu, fosforu, magnezu czy żelaza.

Jaki miód wybrać? Typy i odmiany miodów krajowych

O wyborze konsumenckim decydować może smak, aromat, przeznaczenie, a nawet barwa miodu. Sklepowe półki uginają się od ilości dostępnych wariantów miodów różnych producentów. Tym, co je łączy jest ich klasyfikacja oraz właściwości prozdrowotne. Ze względu na pochodzenie miody krajowe dzieli się na trzy typy: nektarowy, spadziowy i nektarowo-spadziowy. Produkcja jednoodmianowego miód na szeroką skalę sprawiła że miód z nektaru podzielony został na następujące odmiany: miody z sadów, akacjowe, rzepakowe, lipowe, gryczane i wrzosowe. Popularne zaś w Polsce wielokwiatowe miody to produkty powstałe z nektaru z wielu roślin. Pośród mniej znanych miodów spadziowych wyróżnia się miód ze spadzi liściastej i iglastej. Osobny typ stanowi miód nektarowo-spadziowy, który występuje w pojedynczej odmianie. Mówiąc o klasyfikacji miodów, warto wspomnieć o miodach wytwarzanych, niemalże w rzemieślniczych warunkach, w regionalnych pasiekach. Lokalni pszczelarze zbierają miody o oryginalnych smakach. Wśród nich wyróżnić można takie odmiany jak: mniszkowy, miętowy, malinowy czy kasztanowy.

Prozdrowotne właściwości miodu

Najnowsze dane literaturowe wskazują na korzystne działanie miodów w leczeniu i profilaktyce wielu chorób wewnętrznych. Miód wspiera walkę z miażdżycą tętnic, reguluje poziom cholesterolu we krwi, zmniejsza ryzyko chorób wieńcowo-naczyniowych i niedokrwiennych serca, łagodzi objawy chorób pęcherzyka żółciowego oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowych i ich stanów zapalnych, eliminuje także m.in. biegunki i zaparcia. Stosowany w formie zewnętrznych okładów, jako środek antybakteryjny, ma również dobroczynny wpływ np. na rany odleżynowe, owrzodzenia i zgorzele będące konsekwencją tzw. stopy cukrzycowej. Od wieków znajduje ponadto zastosowanie w chorobie przeziębieniowej i wspieraniu pracy układu odpornościowego organizmu. Przykładowo, w sezonie jesienno-zimnowym, kiedy dochodzi u ludzi do częstych zakażeń wirusowych, grypy i przeziębień, warto pić miód z sokiem z cytryny (może być też wzbogacony o cebulę i imbir), stosować zewnętrznie balsam czosnkowo-miodowy lub zwyczajnie dodawać odrobinę miodu do ulubionej herbaty. Miód ma także właściwości uspokajające i ułatwiające zasypianie. Z jednej strony działa wielokierunkowo na ośrodkowy układ nerwowy, wycisza i relaksuje; z drugiej jednak – ma przeciwdziałać zachowaniom depresyjnym i podwyższać aktywność psychiczną organizmu.

Wpływ wybranych odmian miodów na zdrowie człowieka

Ogólne, lecznicze działanie miodu – niezależnie od jego rodzaju – omówione zostało w poprzedniej części niniejszego artykułu. Często jednak wskazuje się na szczególne właściwości konkretnych jego odmian. Należy pamiętać, iż większość z tych informacji, nie jest potwierdzona badaniami klinicznymi, a stanowi jedynie pewne wskazówki co do ich stosowania, zaczerpnięte z medycyny ludowej i naturalnej oraz wiedzy na temat niekonwencjonalnych metod leczenia, przekazywanych słownie z pokolenie na pokolenie.

Miód rzepakowy uznaje się za wartościowy przede wszystkim w leczeniu chorób serca – stabilizuje ciśnienie tętnicze i hamuje procesy miażdżycowe. Łagodzi objawy chorobowe wątroby, nerek i układu moczowego; pomaga także w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych w infekcjach bakteryjnych, wspiera błony śluzowe nosa i eliminuje kaszel w stanach grypy i przeziębienia.

Podobne zastosowanie znajduje miód akacjowy. Działa on leczniczo w stanach zapalnych jelit, żołądka i dwunastnicy. Ma właściwości uspokajające i wzmacniające cały organizm. Jako substancja słodząca jest lubiany przez dzieci i może w małych ilościach stanowić zdrowy zamiennik cukru białego.

Miód lipowy to powszechnie ceniony, naturalny środek leczniczy. Sprawdza się przede wszystkim jako środek przeciwgorączkowy, przeciwkaszlowy i wykrztuśny w grypie i przeziębieniu. Lekkie działanie moczopędne sprawia, że wykorzystuje się go w leczeniu chorób układu moczowego. Miód ten likwiduje ponadto obrzęki i wspomaga układ krążenia.

Miód gryczany chroni i odtruwa wątrobę. Usuwa z organizmu zbędne, toksyczne substancje – w tym metale ciężkie, zapobiega chorobom serca i miażdżycy. Pomaga także w odbudowie tkanki kostnej, stymuluje wzrost hemoglobiny i działa wspierająco w terapii przeciwnowotworowej.

Zastosowanie miodu w dietetyce i kosmetyce

Miód, oprócz funkcji prozdrowotnych, posiada także szereg właściwości upiększających ciało człowieka. Cechy te doceniły współczesna dietetyka i kosmetologia. Miód ma właściwości bakteriostatyczne, bakteriobójcze, przeciwzapalne, regenerujące, zmiękczające, nawilżające, oczyszczające, wygładzające, rozjaśniające, a także antyoksydacyjne. Jest składnikiem pielęgnacyjnych maseczek, kremów, balsamów i płynów do kąpieli. Pomaga w dolegliwościach dermatologicznych i codziennej pielęgnacji skóry – m.in. likwiduje wypryski, owrzodzenia; łagodzi podrażnioną, wysuszoną skórę – np. rąk i ust; przeciwdziała zaczerwienieniom i podwyższa napięcie skóry, czyniąc ją miękką i delikatną. Jako produkt o wysokiej zawartości węglowodanów jest także zdrowym i cennym źródeł energii dla sportowców i osób trenujących fizycznie. Pozwala on na podwyższenie efektywności ćwiczeń i lepszą wydajność podczas kolejnego wysiłku, co z kolei może być pomocne w utrzymaniu zdrowego trybu życia przez osoby będące na diecie, borykające się z otyłością lub nadwagą.

Częstotliwość, dawkowanie i przeciwwskazania do spożycia miodu

Miód pszczeli warto przyjmować w rozsądnych dawkach – tj. 20-30 minut przed posiłkiem (ewentualnie: ostatnia dawka po godzinie po posiłku), w sposób bezpośredni lub po rozpuszczeniu w płynie (np. wodzie, herbacie lub soku). W celach leczniczych i wspomagających zdrowie u osób dorosłych stosować można od 50 do 100 g miodu dziennie, w przypadku dzieci i młodzieży powyżej 6. roku życia połowę tej dawki (25-50 g). Dopuszcza się również przyjmowanie go w stosunku: 1 g miodu na 1 kg do masy ciała (wyłącznie u osób powyżej 6. roku życia). Miodu pszczelego jakiejkolwiek odmiany nie powinno się natomiast podawać niemowlętom – istnieje bowiem ryzyko zatrucia się jadem kiełbasianym (tzw. botulizm). Warto pamiętać także o innych przeciwwskazaniach do stosowania miodu, wśród których wyróżnić należy m.in. alergię na miód i inne wyroby pszczelego pochodzenia. Przestrzegając wymienionych reguł i, co ważne, pozyskując miód ze sprawdzonych, certyfikowanych pasiek, mamy pewność, iż stosowany przez nas produkt jest w pełni dla nas bezpieczny i przynieść może niezwykle korzystny skutek dla naszego organizmu. Istotnym jest także fakt, iż stosowanie produktów pszczelich – w tym miodu – nie koliduje – w przypadku osób chorych przewlekle – z ich podstawową, farmakologiczną metodą leczenia wielu chorób, wręcz przeciwnie – przyśpiesza leczenie. W każdym z indywidualnych przypadków sposób i częstotliwość dawkowania miodu zależy jednak od rodzaju schorzeń i ciężkości ich przebiegu, co warto skonsultować z lekarzem (zwłaszcza, jeśli pacjent choruje np. na cukrzycę).

Czy miód jest zdrowy? Podsumowanie

Postawione powyżej pytanie wymaga jednoznacznej odpowiedzi. By rozwiać wątpliwości, podkreślamy raz jeszcze. Miód to współczesny superfood - ma pochodzenie naturalne, jest bogaty w składniki odżywcze, których ilość i właściwości mają działać korzystnie na organizm człowieka. Niemniej jednak, jak podają źródła, wciąż stanowi on rzadki element naszej codziennej diety. Warto więc włączyć go do niej na stałe, by móc cieszyć się pięknem i zdrowiem przez długie lata.

Nasz catering dietetyczny Warszawa chętnie używa miodu w umiarkowanych ilościach jako słodki dodatek do ciast oraz deserów. Zachęcamy do zapoznania się z naszą ofertą. 

Źródła:

E. Rosiak, D. Jaworska, Właściwości probiotyczne i prebiotyczne miodów pszczelich w aspekcie ich jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2019, 26, 3 (120).

Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Apiterapia. Leczenie miodem i produktami pszczelimi, Wydawnictwo SBM Renata Gmitrzak, 2020.

M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości prozdrowotne wybranych miodów, „Pomeranian Journal of Life Sciences”, 2018, 64(3).

J. Marwicka i in., Analiza właściwości miodu pszczelego i jego zastosowanie w dietetyce i kosmetologii, „Kosmetologia estetyczna”, vol. 2, 2014, 2.