Co wpływa na tempo metabolizmu alkoholu?

Alkohol (etanol) to związek chemiczny występujący we wszystkich napojach alkoholowych. Jego stężenie – w zależności od rodzaju trunku – może wynosić od 3-7% (w piwie) do 10-20% (w winie). Największe jego stężenie znaleźć można w wódce, koniaku i whiskey – średnio 40-50%. Poniżej wyjaśniamy, od czego zależy tempo redukowania alkoholu w organizmie człowieka i jakie są skutki jego nadmiernego spożycia.

Na czym polega metabolizm alkoholu w organizmie?

Proces wchłaniania alkoholu następuje bezpośrednio po jego spożyciu. Metabolizowanie wypitego alkohol rozpoczyna się początkowo w jamie ustnej, później procesy te mają miejsce w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego – m.in. w jelicie cienkim. Narządem odpowiedzialnym za procesy metaboliczne alkoholu jest przede wszystkim wątroba. Wchłanianie odbywa się dzięki działaniu odpowiedzialnego za tę funkcję enzymu (tzw. dehydrogenazę alkoholową), który metabolizuje alkohol (etanol) do postaci  aldehydu octowego, który jest następnie utleniany przez dehydrogenazę aldehydową do octanu, z którego ostatecznie powstają dwutlenek węgla oraz woda. Śladowe ilości alkoholu, które nie w sposób naturalny nie zawsze podlegają całkowitym przemianom metabolicznym, w niezmienionej postaci są wydalane z organizmu  wraz z moczem lub wydychanym powietrzem. Dopóki jednak wypity alkohol w pełni nie ulegnie redukcji, jego związki docierają do mózgu, pozostałych komórek, tkanek i narządów.

Substancje będące pochodnymi procesów wchłaniania alkoholu w wątrobie przyczyniają się natomiast do uszkodzenia i obumierania jej komórek. Wskutek tych patologicznych zmian w surowicy krwi pojawia się znaczna (przekraczająca ściśle określone normy) ilość enzymów wątrobowych zwanych transaminazami. Ich podwyższona aktywność świadczyć może o alkoholowym zapaleniu wątroby. U blisko 90% osób uzależnionych od alkoholu schorzenie rozwija się bezobjawowo. Efektem nadmiernego spożycia alkoholu jest bowiem wewnętrzne stłuszczenie wątroby – powstałe w wyniku upośledzenia transportu tłuszczu oraz jego gromadzenia w tych komórkach. Podkreślić należy jednak, iż jest to stan nieodwracalny, zagrażający życiu człowieka – na tak zaawansowanym etapie uszkodzenia tkanek wątrobowych nawet całkowite zaprzestanie picia alkoholu nie spowoduje poprawy funkcjonowania tego narządu. Nieprawidłowa praca wątroby wiąże się z zaburzeniami wchłaniania wielu substancji (w tym alkoholu), a niemożność pełnienia funkcji wydzielniczych i metabolizujących prowadzi ostatecznie do „zatruwania” całego organizmu.

Jakie jest tempo wchłaniania alkoholu w organizmie?

Spożyty alkohol przenika z układu pokarmowego do większości płynów ustrojowych człowieka – tj. do krwi, moczu, śliny, żółci, a nawet płynu mózgowo-rdzeniowego. Jego poziom określa się w promilach (tj. ilość gramów etanolu w przeliczeniu na 1 litr krwi), a proces eliminacji (rozkładu) alkoholu z organizmu następuje w ilości około 10-12 mg/h – u mężczyzn i około 8-10 mg/h w przypadku kobiet. Indywidualne tempo wchłaniania alkoholu w organizmie może być zróżnicowane; zależy ono bowiem od kilku czynników – m.in. od poziomu zawartych w ciele enzymów metabolizujących, wieku, płci, wagi osoby spożywającej alkohol oraz jednostkowych uwarunkowań genetycznych.

Co przyśpiesza metabolizm alkoholu?

Przyśpieszenie redukcji spożytego alkoholu z organizmu jest praktycznie niemożliwe. Choć istnieje wiele mitów na ten temat, żadne z powszechnie stosowanych rozwiązań (np. sen, prysznic, kawa czy wysiłek fizyczny), nie są w stanie skutecznie wyeliminować jego wysokiego stężenia z krwi czy innych płynów ustrojowych. Tempo metabolizmu alkoholu to kwestia bardzo indywidualna – zależy ono m.in. od wieku (stężenie alkoholu we krwi u bardzo młodej osoby może być znacząco wyższe niż u osoby starszej), wagi i płci osoby sięgającej po wysokoprocentowe trunki. Czynnikiem, który w sposób szczególny wpłynąć może jednak na szybkość wchłaniania alkoholu, jest picie alkoholu na tzw. pusty żołądek. Brak treści pokarmowej w żołądku przy jednoczesnej obecności dwutlenku węgla w układzie pokarmowym (pochodzącego przykładowo ze spożytych napojów gazowanych, w tym z szampana lub wina musującego) znacząco przyśpieszają wchłanianie alkoholu. Większy stan upojenia alkoholowego, a tym samym spowolnione tempo jego wydalania z organizmu, powodować może kilka czynników. Aktywność enzymów metabolizujących alkohol hamować mogą niektóre leki ( np. aspiryna), a sam proces wchłaniania alkoholu spowolni znacząco jego spożywanie z posiłkiem – zwłaszcza bogatobiałkowym lub wysokotłuszczowym. Im wyższa jest bowiem zawartość tłuszczu lub białka w przyjmowanych posiłkach, tym wydłuża się proces wchłaniania alkoholu – przebiega ono nawet trzy razy wolniej niż w przypadku spożycia alkoholu na pusty żołądek. Na obniżenie stężenia alkoholu we krwi wpływa także odpowiednie nawodnienie organizmu – wszystkie rodzaje alkoholi mają bowiem działanie odwadniające. W metabolizmie alkoholu pomóc może także spożywanie produktów bogatych we fruktozę – owoców i wyciśniętych z ich soków. Wszelkie wymienione wcześniej zabiegi dodatkowe (np. dieta, sen, kąpiel czy aktywność fizyczna) mimo że poprawiają samopoczucie po spożyciu alkoholu, nie powodują całkowitego usunięcia alkoholu z krwiobiegu. Należy pamiętać o tym, zwłaszcza wtedy, kiedy podejmujemy m.in. decyzję o prowadzeniu auta po spożyciu alkoholu. Świadomość społeczna na temat tego problemu jest bowiem niewielka, a wielu kierowców siada „za kółkiem”, mimo że poziom etanolu w ich organizmie nadal przekracza dopuszczalną normę - zarówno kilka godzin po spożyciu, jak i następnego dnia rano (!).

Jak picie alkoholu wpływa na stan zdrowia człowieka?

Mimo że zdecydowana większość osób sięgających po alkohol kojarzy jego spożycie z przyjemnymi odczuciami – m.in. redukcją napięcia i stresu, relaksem i odprężeniem, jego konsumpcja wiąże się z obniżeniem aktywności komórek układu odpornościowego i powstawaniem wielu jednostek chorobowych. U osób uzależnionych od alkoholu obserwuje się bowiem większą podatność na infekcje górnych dróg oddechowych i przeziębienia, choroby układu krążenia (w tym: nadciśnienie tętnicze, udar mózgu czy zawał serca), stany zapalne błon śluzowych układu pokarmowego (także przełyku, żołądka i dwunastnicy), wystąpić może ponadto niewydolność nerek i marskość wątroby spowodowana uszkodzeniem i obumieraniem jej komórek. Wreszcie przewlekłe picie alkoholu stanowi także bardzo istotny czynnik ryzyka wystąpienia i rozwoju nowotworu górnego odcinka przewodu pokarmowego (nowotwór jamy ustnej, przełyku), jak również wątroby, trzustki oraz jelita grubego. Związek pomiędzy spożywaniem alkoholu a występowaniem nowotworu tych narządów potwierdzają liczne badania epidemiologiczne. Nadmierne spożywanie alkoholu wiąże się ponadto z zaburzeniami procesów trawiennych i wchłaniania różnych substancji z przewodu pokarmowego. W warunkach doświadczalnych wykazano również, że w krwi osób uzależnionych od alkoholu odnotowuje się obniżone stężenie żelaza, cynku, witaminy E i niektórych witamin z grupy B. Alkohol i jego metabolity mają ponadto działanie neurotoksyczne – przyczyniają się m.in. do zaniku komórek mózgowych i nerwów, uszkadzając przy tym obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy. U kobiet pojawić mogą się ponadto zmiany w zakresie układu hormonalnego – m.in. zaburzenia miesiączkowania, przyśpieszony okres menopauzalny. Istnieje ponadto zależność między spożyciem alkoholu a wzrostem masy ciała – bez względu na płeć. Utrzymywanie abstynencji alkoholowej może zatem nie tylko zmniejszyć ryzyko i częstotliwość występowania różnego typu stanów chorobowych, ale pozwoli także zachować lepszą kondycję zdrowotną całego organizmu.

Podsumowanie

Proces redukowania (metabolizmu) alkoholu przebiega znacznie wolniej niż proces jego wchłaniania. Nadmiernemu gromadzeniu się alkoholu w organizmie i ewentualnemu zatruciu alkoholem można zatem zapobiec wyłącznie poprzez kontrolowanie jego konsumpcji oraz ograniczenie ilości jego spożycia.

Źródła:

1. W. Dyr, Metabolizm alkoholu etylowego a rozwój choroby nowotworowej, Alcohol Drug Addict 2017; 30 (4): 295-306.
2. A. Kania-Żak, I. Przybysz, Wpływ alkoholu na organizm, Psychodietetyka, 14/2017.
3. Metabolizm alkoholu, tłum. Magdalena Ślósarska, Alkohol i Nauka, nr 4/1999. Źródło oryginalne: Alcohol Alert, nr: 35, Styczeń 1997, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.