Fast food - czym jest? Jak wpływa na nasze zdrowie?

Popularne frytki, burgery, kebaby, pizze i zapiekanki na stałe zagościły na polskich stołach. O ich dietetycznej atrakcyjności decyduje ich niepowtarzalny, specyficzny smak oraz powszechna dostępność. Niemniej jednak – tego typu restauracyjne posiłki – uznawane są za niezdrowe i niekorzystne dla ogólnej kondycji zdrowotnej organizmu ludzkiego. W poniższym artykule wyjaśniamy, jak spożycie fast foodów wpływa na nasze zdrowie i jaka jest wartość odżywcza tego typu produktów żywieniowych.

Czym jest fast food?

Wyrażenie „ fast food” to stosowane w gastronomii pojęcie dotyczące określonego typu żywności.
Z języka angielskiego w dosłownym tłumaczeniu oznacza ono tzw. „szybką żywność”. Jest to bowiem grupa określonych produktów żywnościowych, mówiąc ściślej, posiłków wysokoprzetworzonych, przygotowywanych w szybkim tempie, podawanych zazwyczaj na ciepło, serwowanych na tzw. „poczekaniu”, na ogół tanich.

Do najczęściej spożywanych produktów typu fast food należą: kurczak w panierce, kawałki mięsne (czyli popularne nuggesty), frytki, pizza, kebab, hamburgery i burgery, a także tortille, kiełbaski, paluszki rybne, hot dogi i zapiekanki oraz inne słone i wysoko kaloryczne przekąski sprzedawane np. w modnych ostatnimi czasy food truckach. Znaczącym czynnikiem wyboru tego typu żywności są jej walory smakowe, ekonomiczna cena oraz łatwa dostępność tego typu żywności.

Spożycie żywności typu fast food

Ostatnimi czasy nastąpił znaczący wzrost liczby osób korzystających z placówek i lokali gastronomicznych serwujących żywność typu fast food. Dane statystyczne dotyczą zarówno sytuacji w kraju, jak i na świecie. Według obecnego stanu wiedzy oraz prognoz statystyków szacuje się, iż w ciągu roku ponad 130 mln konsumentów odwiedza popularne restauracje McDonald’s. Ocenia się również, że w Stanach Zjednoczonych młode osoby dorosłe żywią się w barach szybkiej obsługi średnio dwa razy w ciągu tygodnia. Spożywanie produktów typu fast food deklaruje ponadto 37% osób powyżej 18. roku życia i 42% dzieci. W Polsce po posiłki typu fast food sięga 1-2 razy w tygodniu – w zależności od miejsca zamieszkania – od 40% do 80% dzieci do 14 roku życia. Co najmniej trzy razy w ciągu siedmiu dni fast food spożywa 33,2% uczniów w wieku od 15 do 18 lat (badanie przeprowadzono z udziałem uczniów warszawskich szkół). Wejście na rodzimy, krajowy rynek znanych firm zachodnich oferujących żywność fast food, przeznaczoną do szybkiego spożycia, spotkało się nie tylko z dużym zainteresowaniem rzeszy konsumentów, ale przyczyniło się także do wzmożonego rozwoju lokalnych producentów.

Charakterystyka wartości odżywczej posiłków typu fast food  

Produkty należące do grupy żywności typu fast food cechuje wysoka wartość energetyczna (kaloryczna), znaczna zawartość tłuszczu – głównie nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, duże stężenie cukru przy jednocześnie występującej w nich niskiej zawartości błonnika pokarmowego, składników mineralnych oraz witamin.

Jak wskazują dane zebrane przez Instytut Żywności i Żywienia, przeciętne stężenie tłuszczu w produktach typu fast food wynosiło 12,7 g (±5,1g) w przeliczeniu na 100g produktu. Rzeczywista zawartość tłuszczów wahała się w poszczególnych rodzajach posiłków: od 10,1 g (±2,0g) w 100 g porcji pizzy do 15,8 g (±3,9g g) w tożsamej ilości frytek ziemniaczanych. Nieco niższe stężenie tłuszczu mają produkty typu kebab czy hamburgery. Żywność typu fast food może zawierać również znaczne ilości soli kuchennej (NaCl). Jej średnia dawka wynosi w tych posiłkach 1,20 g/100 g produktu – najwięcej soli znaleźć można w hamburgerach i frytkach, najmniejsze jej ilości w pizzy.

Czy żywność typu fast food jest zdrowa?

Częsta konsumpcja żywności fast food prowadzi do zachorowalności na tzw. niezakaźne choroby żywieniowozależne. Ich powstawanie i rozwój organizmie warunkuje stosowana dieta i wypracowane często przez lata złe nawyki żywieniowe (np. spożywanie fast food jako nagrody, w formie pocieszenia – lub po prostu – jako przekąski podjadanej między poszczególnymi posiłkami głównymi). Do schorzeń i stanów chorobowych dieto zależnych zalicza się otyłość, cukrzycę insulinozależną, choroby układu naczyniowo-sercowego. Tym, co wpływa na negatywne konsekwencje zdrowotne częstego sięgania po fast food, są zarówno zawarte w nich niebezpieczne dla zdrowia kwasy tłuszczowe typu trans, jak i nadmierne ilości soli kuchennej. Światowa Organizacja Zdrowa (WHO,World Health Organization) rekomenduje, iż maksymalne dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać ilości 5 g. Produkty typu fast food są znacznym źródłem soli w diecie. Przykładowo – kawałek pizzy stanowić może 24% tego zapotrzebowania, trzy kawałki – 72%, a cała pizza – 144%. Podobnie - spożycie izomerów trans w diecie nie powinno przekraczać 1% energii, a cukrów dodanych, w tym sacharozy, 10% energii. Jako że wysokoenergetyczne produkty fast food obfitują w nasycone kwasy tłuszczowe, izomery trans kwasów tłuszczowych i sól ich częste spożywanie skutkować może ryzykiem wystąpienia wielu chorób – m.in. choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy, cukrzycy typu 2 czy otyłości. Szkodliwy dla zdrowia człowieka okazać może się również zawarty w żywności typu fast food akrylamid. Jest to związek chemiczny, który powstaje w produktach wysokoskrobiowych w przebiegu podwyższonego procesu termicznego, tj. powyżej 120°C. Z punktu widzenia nauk o toksykologii żywności substancja ta uznawana jest za związek o charakterze neurotoksycznym i prawdopodobnie rakotwórczym dla człowieka. Częste sięganie po posiłki typu fast food prowadzi także do niedoboru witamin i składników mineralnych w diecie, czyniąc ją jednocześnie niskojakościową, niezdrową i niewłaściwie zbilansowaną.

Jak w sposób bezpieczny dla zdrowia spożywać fast food?

Dietetycy oraz lekarze zgodnie rekomendują znaczące obniżenie ilości spożywanych posiłków typu fast food. Sposobem na redukcję fas food w diecie jest zmniejszenie porcji posiłków, zmniejszenie częstotliwości konsumpcji lub całkowite wyeliminowanie tego typu żywności z jadłospisu. Zdaniem specjalistów w zakresie zdrowego odżywiania się i dietetyki ze względu na wysokie spożycie fast food przez określone grupy społeczne – a zwłaszcza dzieci i młodzież – należy podejmować skuteczne działania edukacyjne na rzecz świadomości żywieniowej i bezpieczeństwa spożywania określonych, wyskokoprzetworzonych produktów spożywczych. Potrzeba edukacji żywieniowej oraz wprowadzenia odpowiednich przepisów prawnych (dotyczących m.in. ograniczenia sprzedaży fast food w sklepikach szkolnych i automatach) zdaje się być pilna i uzasadniona. Formą alternatywną w stosowaniu fast foodów w diecie jest również samodzielne ich przygotowywanie w warunkach domowych. Przysądzone w ten sposób dania lub przekąski charakteryzuje znacznie obniżona kaloryczność, a niezdrowe składniki lub dodatki (np. sosy) zastąpić można produktami zawierającymi większe ilości składników odżywczych niż fast food dostępny na rynku.

Źródła:

1. Hanna Mojska, Katarzyna Świderska, Katarzyna Stoś, Mirosław Jarosz, Produkty fast food jako źródło soli w diecie dzieci i młodzieży, Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 556-559.
2. Joanna Wyka, Elżbieta Grochowska-Niedworok1, Ewa Malczyk, Marta Misiarz, Natalia Szczęsna, Częstotliwość spożycia produktów typu fast food przez młodzież męską, Bromat. Chem. Toksykol. – XLV, 2012, 3, str. 675–679.
3. Dorota Szostak-Węgierek, Barbara Cybulska, Tomasz Zdrojewski, Grzegorz Kopeć, Piotr Podolec, Dlaczego w polskich szkołach nie powinna być sprzedawana żywność typu fast food?, Kardiol Pol 2009; 67: 337-343.
4. Emilia Bartosiuk, Renata Markiewicz-Żukowska, Anna Puścion, Katarzyna Mystkowska, Ocena spożycia żywności typu „fast food” oraz napojów energetyzujących i alkoholu wśród grupy studentek Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Bromat. Chem. Toksykol. – XLV, 2012, 3, str. 766–770.