Etykiety na produktach - jak je czytać, by nasze zakupy były zdrowe?

Etykiety produktów spożywczych pełnią współcześnie zasadniczą rolę w kształtowaniu świadomości żywieniowej konsumentów – zwłaszcza w trakcie podejmowania decyzji zakupowych. Jak wskazują badania przeprowadzone przez Europejską Organizację Konsumencką (BEUC - Bureau Européen des Unions de Consommateurs) na grupie 3000 dorosłych mieszkańców Unii Europejskiej (w tym Polski), 81% respondentów widzi potrzebę zamieszczania informacji żywieniowych na etykiecie produktu.

Blisko 40% z nich potwierdziło również, iż mają zwyczaj czytania listy składników na etykiecie bądź opakowaniu kupowanej w sklepie żywności (Report on European…, 2005). Etykieta produktowa pełni zatem rolę istotnego nośnika informacji o rodzaju i składzie produktu żywnościowego, jego producencie, przeznaczeniu i docelowej grupie odbiorców (np. konsumentów określonej grupy wiekowej lub społecznej – np. niemowląt lub sportowców). Jej funkcją jest także wskazywanie ograniczeń i środków ostrożności w stosowaniu produktu, informowanie o sposobie i czasie przechowywania oraz zalecanej kulinarnej obróbki. Etykieta stanowi ponadto znak firmowy i/ lub handlowy produktu, umożliwia monitorowanie obrotu towarem, a przede wszystkim odgrywa zasadniczą rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa konsumentów i dostępie do rzetelnej informacji żywieniowej (R. Wierzejska, 2012).

Zasady znakowania produktów spożywczych w świetle prawa

Zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi produkty spożywcze powinno znakować się, podając bezpośrednio na ich opakowaniu lub etykiecie następujące informacje:

Ważne jest również to, jakich informacji nie należy zawierać na etykietach produktów spożywczych. Należy bowiem pamiętać, iż etykieta to nie tylko źródło informacji żywieniowej na temat produktu, ale także swoiste narzędzie marketingowe i promocyjne. Ich wygląd i treść ma bowiem zachęcać nabywców do nabycia towaru. Coraz częściej zaobserwować  można jednak negatywną tendencję, iż etykiety stały się dla producentów żywności skutecznym polem walki z konkurencją, co prowadzi z kolei do nieetycznych działań ich wytwórców, którzy na opakowaniach zamieszczają niezgodne ze stanem faktycznym informacje (M. Rak, 2011).  Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa żywności jasno natomiast określają, że proces znakowania żywności nie powinien:

Podstawowe elementy etykiety

Nazwa produktu spożywczego, jak już wcześniej wspomniano, powinna być powszechni stosowana i zgodna z obowiązującą nomenklaturą. Nazwa na etykiecie ma za zadanie informować konsumenta o rodzaju danego produktu spożywczego, wskazać cechy umożliwiające odróżnienie go od innych środków spożywczych i wskazywać procesy technologiczne zastosowane podczas jego produkcji (służą do tego określenia np. „sproszkowany”, „mrożony”, „zagęszczony”, „liofilizowany”).

Najistotniejszym elementem etykiety jest wykaz składników. W składzie produktu powinny zostać wymienione – w kolejności malejącej – wszystkie zastosowane w nim składniki, dodane zarówno na etapie produkcji lub jego przetwarzania, a także te znajdujące się w innej postaci w ostatecznie wytworzonym produkcie - ze szczególnym wyróżnieniem składników powodujących alergie lub nietolerancję. Tego typu szczegółowe znakowanie nie dotyczy m.in. świeżych owoców i warzyw (wyjątek stanowią obrane i rozdrobnione ziemniaki), woda gazowana (jeśli wskazano nasycenie dwutlenkiem węgla), octu pozyskanego metodą fermentacyjną z jednego typu surowca, produktów mleczarskich wytworzonych wyłącznie z mleka, enzymów, drobnoustrojów stosowanych w przetwórstwie i soli (np. serów twarogowych i dojrzewających, masła czy śmietanki), jednoskładnikowych środków spożywczych.  

Kolejną istotną dla konsumentów informacją na etykiecie produktu spożywczego jest tzw. „data minimalnej trwałości” lub „termin przydatności do spożycia”. Warto wyjaśnić różnice istniejące między podanymi sformułowaniami. Pierwsze z określeń, tj. „datę minimalnej trwałości” znakuje się cyfrowo i poprzedza wyrażeniami: „najlepiej spożyć przed” – dla produktów o trwałości nieprzekraczającej 3 miesięcy (podawany jest dzień i miesiąc) oraz „najlepiej spożyć przed końcem…” – dla produktów o trwałości od 3 do 18 miesięcy (podawany jest miesiąc i rok) oraz żywności, której trwałość przekracza 18 miesięcy. Drugie z wymienionych wyrażeń „termin przydatności do spożycia” stosuje się dla żywności dietetycznej lub nietrwałej biologicznie, łatwo psującej się i skierowanej do niemowląt i dzieci do 3. roku życia. Wymienionych reguł nie stosuje się do znakowania świeżych owoców i warzyw, win, miodów pitnych, napojów alkoholowych (o zawartości objętościowej powyżej 10%), cukru, octu, soli (oprócz jodowanej), wyrobów tytoniowych.

Na opakowaniu produktów żywnościowych powinna znaleźć się także informacja o wartości energetycznej poszczególnych składników odżywczych. Oznaczeniu powinna ulec m.in. ilość zawartych w produkcie witamin i składników mineralnych – jeżeli ich ilość w 100 g/100 ml produktu  przekracza  5% zalecanego dziennego spożycia. Znakowanie powinno dotyczyć wartości energetycznej (w kJ i kcal), zawartości białka, tłuszczu, węglowodanów, ale także takich składników jak: skrobia, cukry proste i złożone, błonnik pokarmowy, kwasy tłuszczowe, sód i inne mikroelementy śladowych ilości.

Jak czytać etykiety produktowe? Podsumowanie.

Mimo że współczesne etykiety produktów spożywczych uznaje się za główne nośniki informacji żywieniowej, nie sposób odmówić im handlowej czy marketingowej funkcji. Jako narzędzia umożliwiające identyfikację marki i cech danego produktu odgrywają istotną rolę w wyborach konsumpcyjnych. Decyzje zakupowe, jak na co dzień podejmujemy, wpływają z kolei na kondycję zdrowotną naszego organizmu. Czytając etykiety produktów żywnościowych, należy dokonywać obiektywnego osądu zamieszczonych na nich informacji. Zdarza się bowiem, iż publikowane na nich treści mogą wprowadzić klienta w błąd i dezorientację. Sytuację pogarsza także całkowite  ignorowanie przez konsumentów konieczności czytania etykiet produktowych. Zapoznając się z etykietami, jako konsumenci zyskujemy bowiem pełnię korzystania z praw nam przysługujących – nawet w sytuacji nieuczciwości ze strony producenta. Wiedza i świadomość, jaką zyskujemy w momencie zapoznania się z etykietą produktu, pozwala wówczas na bezpieczne spożywanie oferowanych przez wytwórców produktów i zachowanie dobrego zdrowia oraz prawidłowej kondycji organizmu.

Źródła:

1. Sikora T., Wymagane informacje na etykietach żywności, Żywność. Nauka. Technologia. JAKOŚĆ, 1994, 1 (1).
2. Podstawowe informacje dotyczące oznakowania – przewodnik MRiRW dla drobnych wytwórców, opracowano w Departamencie Promocji i Jakości Żywności Ministerstwa Rolnictwa I Rozwoju Wsi, Warszawa, wrzesień 2018 r.
3. Nieżurawski L., Sobków C., Rola informacji na etykiecie w procesie zakupu produktu żywnościowego, Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa I Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, tom XVII, zeszyt 3, 2015.
4. Wierzejska R., Informacje żywieniowe na opakowaniach produktów spożywczych – podejście konsumentów, Przemysł Spożywczy, 2012, nr 5, s. 43-45.
5. Report on European consumers’ perception of food labelling. 2005: Bureau European des Unions de Consommateurs, Brussels, [online], http://www.beuc.org
6. Rak M., Etykieta jako nośnik informacji nie zawsze prawdziwej, Ekonomiczne Problemy Usług, 2011, nr 74, s. 195-207.