Co to jest ketoza i czy jest zdrowa?

Ketoza to jeden ze stanów metabolicznych organizmu, charakteryzujący się zwiększonym stężeniem tzw. ciał ketonowych w osoczu krwi przy jednoczesnym utrzymaniu niskiego poziomu insuliny i glukozy. Ograniczona dostępność dwóch ostatnich związków organicznych powoduje wówczas wzmożoną aktywność ciał ketonowych, które stają się z kolei dla organizmu głównym paliwem energetycznym. W poniższym artykule, wyjaśniamy, jak bezpiecznie osiągnąć ketozę, czerpać z niej jak najwięcej korzyści, a także być świadomym konsekwencji zdrowotnych wynikających z tego typu przemian metabolicznych.

Ciała ketonowe – krótka charakterystyka i ich znaczenie dla organizmu człowieka

Jak wcześniej wyjaśniono, w wyniku ketozy osocze ludzkie wzbogaca się o kolejne jednostki tzw. ciał ketonowych. Są to grupy organicznych związków chemicznych stanowiących pośrednie metabolity – tj. produkty przemian biochemicznych zachodzących w tłuszczach. Do grupy tych związków organicznych zalicza się aceton, kwas acetylooctowy oraz kwas 3-hydroksymasłowy.

Ciała ketonowe (inaczej ketony) produkowane są przede wszystkim w wątrobie, gdzie stanowią niejako efekt końcowy ketogenezy – tj. zachodzącego w mitochondriach procesu utleniania się wolnych kwasów tłuszczowych do postaci dwutlenku węgla. Stamtąd są one transportowane do krwi  i osocza. Zakłada się, iż tempo ich produkcji jest równe prędkości ich metabolizowania. Cecha ta jest niewątpliwie istotna w sytuacji, gdy organizm człowieka potrzebuje dodatkowego wsparcia energetycznego.

Mimo że za podstawowe źródło energetyczne organizmu uznaje się glukozę, w pewnych, niemniej nietypowych warunkach niektóre z narządów ludzkich – oprócz węglowodanów – mogą wykorzystywać także energię pochodzącą z tłuszczów oraz ciał ketonowych. Badacze wskazują, że związki ketonowe wspierają m.in. efektywniejszą pracę mózgu, nerek, mięśni, a nawet serca. Ich podstawowy  rezerwuar staje się wówczas głównym paliwem energetycznym. Ketony przejmują funkcje niedostępnej w standardowym stężeniu glukozy, a ich znaczenie wynika z zwiększonego zapotrzebowania organizmu na tłuszcze.

Możesz wejść w ketozę, przestrzegając diety ketogenicznej o bardzo niskiej zawartości węglowodanów. Dieta ketogeniczna może pomóc w utracie wagi. Na krótką metę można szybko schudnąć, ponieważ dieta ta zmniejsza zapasy glikogenu oraz wody w organizmie.

Normy stężenia ciał ketonowych we krwi a przyczyny ich wzrostu

W osoczu krwi osób zdrowych, będących na typowej, zbilansowanej diecie, stężenie ciał ketonowych utrzymuje się na stosunkowo niskim poziomie. W przypadku badania laboratoryjnego osocza pacjenta znajdującego się w stanie spoczynku i na czczo wynosi on od 0,1 do 0,3 milimola (mmol) w przeliczeniu na 1 litr badanej surowicy.

Do zwiększenia produkcji związków ketonowych, a tym samym przekroczenia normy ich poziomu we krwi u człowieka bez problemów zdrowotnych, dojść może jedynie w specyficznych warunkach metabolicznych. Jako że zwykle stężenie ketów w surowicy u dorosłej, zdrowej osoby nie przekracza 0,2 mmol/l, każda wyższa wartość pomiaru może wskazywać na to, że organizm pacjenta znajduje się w stanie ketozy (za lekką ketozę uznaje się już wynik badania od 0,2 mmol/l do 0,5 mmol/l).

Ketoza jako stan metaboliczny może mieć charakter krótko- lub długotrwały. Czas jej trwania zależy bowiem m.in. od okoliczności jej zaistnienia oraz długości okresu, w jakim ciała ketonowe pełniły rolę zastępczą wobec ograniczonych możliwości metabolicznych glukozy. Za stan długotrwały można uznać ketozę odżywczą – powstałą wskutek głodówki lub dłuższego stosowania diety niskowęglowodanowej. Przeciwieństwem długotrwałej ketozy jest jej „doraźnie”  stosowana odmiana – mająca miejsce np. po intensywnym  treningu fizycznym. Celowo stymulowana ketoza kliniczna jest zaś wykorzystywana w celach medycznych – m.in. w przypadku lekoodpornej padaczki czy cukrzycy.

Rodzaje ketozy

Pierwszym z typów ketozy jest jej odmiana odżywcza (inaczej: pokarmowa, diabetyczna).  Jako narzędzie fizjologiczne służy ona do sprawowania biologicznej kontroli nad potencjałem energetycznym organizmu. Jak już wcześniej wspomniano, w stan tej ketozy może wprowadzić długotrwała dieta niskowęglowodanowa, głodówka, ale także żywienie wysokotłuszczowe. Dieta ketogniczna (ketogenna) ma za zadanie odzwyczaić organizm od glukozy i zminimalizować jej wpływ na metabolizm jednostki. W związku z powyższym następuje zmiana orientacji energetycznej – z węglowodanów na ciała ketonowe, a organizm osiąga stan ketozy odżywczej. Poziom ciał ketonowych w zależności od drogi uzyskania stanu ketozy waha się od 0,5-3 mmol/l (przy diecie niskowęglowodanowej) do 3-6 mmol/l (z zastosowaniem całkowitej głodówki z wykluczeniem węglowodanów).  

Ketoza kliniczna to – w przeciwieństwie do pokarmowej – zjawisko kontrolowane i inicjowane w warunkach medycznych. Jako celowo indukowany proces metaboliczny znajduje zastosowanie w medycynie klinicznej. Ciała ketonowe wykorzystywane są bowiem m.in. w  terapii i niefarmakologicznym leczeniu:

Ketoza wspomaga także walkę ze schorzeniami typowo neurodegradacyjnymi – chorobą Alzheimera czy Parkinsona.

Trzecim rodzajem omawianego w niniejszym artykule procesu metabolicznego jest ketoza powysiłkowa. Następuje ona w sposób naturalny, samoczynny  i jest wynikiem obciążenia organizmu wysiłkiem fizycznym. Badacze wskazują, że wzrost stężenia we krwi ciał ketonowych zauważalny jest już po kilkudziesięciu minutach od przerwania treningu o umiarkowanej intensywności. Stężenie ketonów we krwi wynosi wówczas 2,5-3,5 mmol/l.

Co to jest ketoza i czy jest zdrowa. Podsumowanie. 

O ile ketoza, a zwłaszcza jej odżywcza odmiana, jest pod względem fizjologicznym stanem naturalnym organizmu, o tyle – kwasica ketonowa – stanowi jej przeciwieństwo. Choć oba zjawiska łączy wyższe stężenie ciał ketonowych we krwi, kwasica to niebezpieczna dla zdrowia choroba objawiająca się w przebiegu nieuregulowanej cukrzycy. Poziom ketonów osiąga wówczas poziom od 6 do nawet 25 mmol/l surowicy; pojawiają się ponadto wymioty i senność. Porównanie tych dwóch stanów fizjologicznych skłania do refleksji i próby odpowiedzi na pytanie, czy ketoza jest zdrowa. Z pewnością jest to alternatywna forma zarządzania swoim organizmem, które w wyjątkowych, ale przede wszystkim kontrolowanych sytuacjach, może dać korzystne rezultaty – np. zredukować objawy epilepsji, wspomóc odchudzanie i walkę z otyłością. Decydując się na wprowadzenie organizmu w stan ketozy, należy pamiętać o jej świadomym i zdworozsądkowym stosowaniu (np. poprzez cykliczne laboratoryjne badania krwi i moczu lub samodzielne, regularne kontrolowanie stężenia ciał ketonowych we krwi za pomocą specjalnie dostosowanego do tego celu gleukometru).

Źródła:

1. S. Volek, S. D. Phinney: Art and Science of Low Carbohydrate Living, Beyond Obesity LLC. 2011.

2. Langfort: Wpływ diety niskowęglowodanowej na tolerancję wysiłków oraz reakcje metaboliczne i hormonalne na wysiłki o różnej charakterystyce. Rozprawa habilitacyjna. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polskiej Akademii Nauk, 1998.

 mgr J. Przybylski, Zalety stanu ketozy, https://dietetyk.edu.pl/zalety-stanu-ketozy/

3. G. Morawski, Ketony i ketoza. Podstawowe pojęcia https://dietetyk.edu.pl/ketony-i-ketoza-podstawowe-pojecia/

4. dr J. Podgórska, Pierwsze kroki w ketoadaptacji, https://ketoketo.pl/pierwsze-kroki-w-ketoadaptacji/

5. https://pl.wikipedia.org/wiki

/Ketoza_(metabolizm)#cite_note-9