7 produktów, które szkodzą Twoim zębom

Odpowiednie nawyki i zwyczaje żywieniowe mają istotny wpływ nie tylko na ogólny stan zdrowia człowieka, ale także determinują stan zdrowia jego jamy ustnej oraz zębów. Aby zmniejszyć ryzyko chorób przyzębia, a w szczególności tych elementów układu trawiennego, które służą odgryzaniu i rozdrabnianiu pożywienia, należy zweryfikować własne, indywidualne przyzwyczajenia dietetyczne. W poniższym artykule prezentujemy ranking produktów spożywczych, które w sposób znaczący mogą zaszkodzić kondycji zębów i jamy ustnej człowieka.

1. Guma do żucia

Mimo że w powszechnym rozumieniu gumy do żucia uznaje się za bezpieczny rodzaj produktów spożywczych, ich nadmierna konsumpcja może wywołać pewne działania niepożądane - zwłaszcza te związane z chorobami dziąseł i zębów. Zawarte w gumach do żucia cukry i sztuczne słodziki zaburzają procesy metaboliczne, rozregulowują mechanizmy kontrolujące poziom insuliny we krwi i przyczyniają się do powstawania zmian próchniczych zębów. Jak potwierdzają badania naukowe, do remineralizacji szkliwa dochodzi, w sytuacji żucia gumy powyżej 20 minut - wówczas traci ona swoje właściwości związane z przywróceniem prawidłowego poziomu pH po posiłku i przyczynia się do przerostu mięśni żwaczy w jamie ustnej, przez co następuje ryzyko wystąpienia u danej osoby tzw. bruksizmu, czyli zjawiska nocnego zgrzytania zębami. Częste i długotrwałe żucie gumy (powyżej 10-15 minut) powodować może również ból stawu skroniowo-żuchwowego i powodować asymetrię twarzy (zwłaszcza w sytuacji, gdy jednostka posiada nawyk żucia tylko po jednej ze stron jamy ustnej).

2. Kwaśne owoce, soki i napoje

Jak dowodzą badania naukowe, że do produktów szczególnie sprzyjających powstawaniu erozji zębów należą: owoce cytrusowe oraz inne owoce i warzywa spożywane w postaci surowej (np. jabłka, winogrono, pomidory), surówki, herbaty i soki owocowe, kwaśne napoje gazowane i niegazowane (w tym napoje energetyzujące), wina, zalewy octowe i produkty z dodatkiem octu (w tym różnego rodzaju kiszonki i pikle), a także musujące tabletki rozpuszczalne zawierające w swoim składzie witaminę C. W przypadku długotrwałego i częstego narażenia zębów i jamy ustnej na kwasy pochodzenia dietetycznego - zwłaszcza te zawarte w kwaśnych substancjach płynnych o wskaźniku pH poniżej 5,5 (tzw. poziom krytyczny) - dochodzi do silnego, destrukcyjnego działania tych płynów na tkanki twarde zębów. Osobami szczególnie narażonymi na występowanie erozji szkliwa są - zdaniem naukowców - wegetarianie, zwłaszcza ci radykalni, propagujący witarianizm (tj. spożywanie surowych warzyw i owoców) oraz frutarianizm (tj. żywienie się wyłącznie surowymi owocami). Erozja szkliwa polega w tym wypadku na jego demineralizacji (poprzez działanie kwasów naturalnie zawartych w owocach i warzywach), a następnie pojawieniu się zagłębień w szkliwie, odsłonięciu zębiny i powstania ubytków erozyjnych w dotychczas twardych tkankach zębów. Obniżony poziom pH (czyli tzw. środowisko kwaśne) w jamie ustnej utrzymuje się średnio przez 60 minut po spożyciu posiłku zawierającym węglowodany. Słodkie i kwaśne pokarmy stałe (np. owoce cytrusowe) powinny być zatem ograniczone i spożywane w czasie innych posiłków, a płyny o tożsamych właściwościach - spożywane przez słomkę (zwłaszcza przez dzieci).

3. Cukier

W celach profilaktycznych i w trosce o zdrowie naszych zębów warto ograniczyć spożywanie pokarmów bogatych w cukry proste oraz żywności o wysokiej zawartości skrobi (m.in. jasny chleb, mąka pszenna, makaron, ryż biały, ziemniaki). Dobrym rozwiązaniem jest rozważenie częstszego stosowania pieczywa ciemnego (razowego lub z mąki z pełnego przemiału, nie karmelizowanego), stosowanie pełnoziarnistych produktów zbożowych (np. grube kasze, ryż brązowy), ograniczenie ilości wypijanych soków owocowych i napojów słodzonych dodatkowo cukrem bądź innymi substancjami słodzącymi oraz napojów gazowanych, w których składzie - oprócz szkodliwych węglowodanów prostych - znajdują się kwasy rozkładające szkliwo zębów, zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia próchnicy. Kwasy - dzięki aktywności bakterii obecnych w jamie ustnej - przetworzone mogą bowiem zostać z cukrów: glukozy, fruktozy, sacharozy, maltozy i poddanej obróbce cieplnej skrobi. Znacznie mniejsze właściwości próchnicotwórcze wykazuje jedynie laktoza - dwucukier obecny w mleku i jego przetworach. Dla zębów w równym stopniu szkodliwe jest więc dodawanie cukrów wolnych (np. cukru stołowego, miodu, syropów i soków owocowych), jak i częste spożywanie gotowych produktów słodzonych, zwłaszcza kleistych lub tych, które przez długi czas są spożywane i pozostają na powierzchni szkliwa zębów, stanowiąc idealną pożywkę dla namnażających się w jamie ustnej bakterii próchnicotwórczych (np. cukierki rozpuszczalne, toffi, krówki czy lizaki).

4. Wyroby tytoniowe

Konsumpcja wyrobów tytoniowych znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia chorób dziąseł oraz nowotworów jamy ustnej. Tytoń powoduje ponadto nieestetyczne przebarwienia zębów (zażółcenie szkliwa) , a jego palenie skutkuje nieświeżym oddechem i przyśpieszonym tempem powstawania ubytków w uzębieniu. Sięganie po wyroby tytoniowe różnego typu, tj. zarówno te przeznaczone do palenia - np. papierosy, fajki, cygara czy fajki wodne, jak i popularne ostatnimi czasy wyroby bezdymne - tj. tabaka sucha i mokra, tytoń do żucia czy tzw. e-papierosy, grozi ponadto (nawet u osób młodych) obumarciem zębów, ich przedwczesną utratą, wywoływać może także owrzodzenie dziąseł, trudności w spożywaniu posiłków oraz znaczne upośledzenie zmysłu smaku i zapachu.

5. Suszone owoce

Bakalie takie, jak np. suszone śliwki, rodzynki czy daktyle, mogą okazać się szkodliwe dla zębów i jamy ustnej. Czynnikiem zagrażającym zdrowiu tych narządów jest lepka konsystencja suszonych owoców oraz wysokie stężenie zawartych w nich cukrów. Z uwagi jednak na wysoką wartość odżywczą tego produktów, nie należy wykluczać ich całkowicie z codziennej diety, a stosować je z umiarem - jako źródło zdrowych węglowodanów i zasobów energetycznych. 

6. Herbata

Herbata, zwłaszcza jej zielona odmiana, pozostawia na szkliwie zębów trudny (i co więcej, znacznie większy niż w przypadku wypicia czarnej herbaty) do usunięcia osad - porównywalny do osadu pochodzącego z dymu papierosowego. Spożycie dużych ilości naparu (tj. więcej niż 3-5 filiżanek tygodniowo) powinny ograniczyć przede wszystkim osoby ze skłonnością do tworzenia się na zębach kamienia nazębnego, który - nieusuwany i nieleczony - prowadzi do trwałej demineralizacji szkliwa i jego uszkodzenia. Jeśli całkowita eliminacja herbaty z diety nie jest możliwa, najlepiej spożywać ją bez dodatku cukru lub z substancjami go zastępującymi (np. ze stewią).

7. Alkohol

Nadmierne spożywanie napojów i trunków alkoholowych może prowadzić nie tylko do wystąpienia uzależnienia (czyli tzw. choroby alkoholowej), ale może również przyczynić się do powstawania  urazów w obrębie jamy ustnej, dziąseł i zębów. Ze względu na kwaśny odczyn napojów alkoholowych i duże stężenie zawartych w nich cukrów stanowią one czynnik stymulujący rozwój próchnicy zębów, a także - zwłaszcza w połączeniu z nałogiem palenia tytoniu - zwiększają prawdopodobieństwo zachorowalności na nowotwory jamy ustnej. 

Jak dbać o zdrowie swoich zębów?

Prawidłowa profilaktyka pozwala na znaczne zmniejszenie ryzyka uszkodzenia i zapadalności na choroby zębów. Przed chorobami jamy ustnej oraz schorzeniami i zmianami patologicznymi w obrębie uzębienia uchronić może nas kilka podstawowych zasad higieny i pielęgnacji tych okolic. Najważniejsze z reguł prezentujemy poniżej:

Źródła:
1. Światowa Federacja Dentystyczna (FDI World Dental Federation), Jak mądrze dbać o zdrowie jamy ustnej? Twój przewodnik po higienie jamy ustnej, Projekt i układ: Gilberto D. Lontro 2016. www.worldoralhealthday.org
2. Anna Stodolak, Aleksander Fuglewicz, Zapobieganie próchnicy zębów u dzieci i młodzieży oraz promocja zdrowia jamy ustnej – rola pracowników służby zdrowia, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 1, 76–81.
3. Katarzyna Herman, Wpływ diety wegetariańskiej na występowanie erozji zębów, Dent. Med. Probl. 2005, 42, 3, 457–463.
4. Anna Kwiatkowska, Dorota Szostak-Węgierek, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, Joanna Bagińska, Renata Chałas, Milena Marcinkowska-Ziemak, Magdalena Milewska, Agnieszka Mielczarek, Rola diety w kontroli choroby próchnicowej. Stanowisko grupy roboczej ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych, Nowa Stomatol 2017; 22(4): 213-218.