20 prostych sposobów na ograniczenie marnowania żywności

Marnotrawstwo żywności uznaje się współcześnie za poważny problem społeczny o charakterze globalnym. Szacuje się, że corocznie na świecie marnuje się ok. ⅓ całkowitej ilości wytworzonej żywności, co stanowi blisko 1,3 mld ton żywności (1). Jak podają analitycy, taka ilość zasobów pozwoliłaby zaspokoić potrzeby żywieniowe kolejnym 2 mld ludzi na świecie (2). Niemalże 70% udziału w ilości zmarnowanej żywności pochodzi z gastronomii i indywidualnych gospodarstw domowych, a do najczęściej wyrzucanych produktów żywnościowych należą mięso, pieczywo, owoce i warzywa (4). Jako że skala problemu w Polsce jest znacząca, w poniższym artykule przedstawiamy 20 prostych sposobów na ograniczenie marnowania żywności. 

1. Odpowiednie warunki przechowywania 

Podstawową przyczyną marnowania żywności jest nieumiejętne jej przechowywanie. Skutkiem niewłaściwego przechowywania jedzenia jest jego psucie, a następnie - wyrzucenie i marnotrawstwo. W celu ograniczenia strat żywności warto zapoznać się z ogólnymi zasadami przechowywania poszczególnych kategorii produktów - np. pieczywo powinno być przechowywane w lnianym worku, a owoce i warzywa pozbawione foliowego opakowania - wówczas na dłużej zachowają swoją świeżość i smak. 

2. Planowanie posiłków 

Kolejną przyczyną marnotrawstwa żywności jest brak planowania posiłków - zarówno w ciągu dnia, jak i w dłuższym wymiarze czasowym - np. w przypadku tygodniowego jadłospisu. Planując posiłki warto wziąć pod uwagę to, jakie zapasy żywności posiadamy w domowej spiżarnii i jakie terminy do spożycia posiadają poszczególne produkty. W pierwszej kolejności należy wykorzystać tę żywność, która powinna zostać zjedzona jak najwcześniej - ze względu na zbliżający się termin przydatności do spożycia. Warto również ułożyć posiłki tak, by wykorzystać resztki z dnia poprzedniego - np. makaron ugotowany jako dodatek do zupy, następnego dnia może być podany jako główne danie z ulubionym sosem i dodatkami. 

3. Przemyślane i odpowiedzialne zakupy 

Zrównoważone, przemyślane zakupy, podobnie jak wcześniejsze planowanie posiłków, tak by marnowało się jak najmniej zdatnych do spożycia produktów to klucz do właściwego racjonowania żywnością oraz jeden ze sposobów przeciwdziałania marnotrawstwu żywności (7). Kupować należy to, co jest nam wyłącznie potrzebne. Aby uniknąć strat żywności, należy wystrzegać się zgubnych akcji promocyjnych - np. “kup więcej, zapłać mniej”. Tego typu promocje przyczyniają się do nabywania większej ilości produktów, które nie zostaną skonsumowane i ulegną zmarnowaniu bądź wyrzuceniu - co stanowi w 22% przyczynę strat żywności (9).

4. Lista zakupów 

Aby dokonywać rozważnych, przemyślanych zakupów, należy je uprzednio przemyśleć i zaplanować. Pomocna w tym procesie może być lista zakupów, która przyczyni się ponadto to ograniczenia nieuzasadnionych decyzji o zakupie i zapobiegnie marnotrawstwu zakupionej w nadmiernych ilościach żywności, której - jak się często okazuje - nie jesteśmy w stanie spożyć. Lista zakupów może być stworzona w sposób tradycyjny (np. na kartce z notesu) lub za pomocą aplikacji mobilnej. Ważne jest to, by podczas zakupów w sklepie, trzymać się tej listy i nie wkładać do koszyka nic ponadto to, co zostało na niej ujęte. 

5. Zamrażanie produktów

Mrożenie zarówno świeżych, jak i gotowych produktów (np. dań obiadowych, zup czy ciast) to nie tylko świetny sposób na ograniczenie marnotrawstwa żywności, ale forma zwiększenia oszczędności w portfelu. Poddane niskiej temperaturze jedzenie zachowuje swoje walory smakowe, a mrożonki pozostają ponadto niemalże równie wartościowe pod względem odżywczym jak ich świeżo kupione bądź przyrządzone odpowiedniki.

6. Unikanie perfekcjonizmu 

Marnowaniu żywności nie sprzyja z pewnością sięganie wyłącznie po produkty o idealnym kształcie czy estetyce. Przykładowo, podczas codziennych zakupów warto sięgać również po mniej estetyczne owoce - np. lekko obite jabłka jak również pojedyncze, oderwane przez innych od kiści i bardziej dojrzałe banany z brązowymi plamkami. Kupując owoce lub warzywa, wybieraj całe kiści, nie rozdzielaj ich lub sięgaj po te pozostawione przez innych kupujących. Zapewniamy, że są one tak równie smaczne i pełnowartościowe pod względem odżywczym - jak te wizualnie “idealne” sztuki.

7. Food sharing: jadłodzielnie 

Dużą rolę w procesie ograniczania ilości marnowanej żywności odgrywa idea współdzielenia się - określana z języka angielskiego jako food sharing. Głównym założeniem tej koncepcji jest dzielenie się produktami nieskonsumowanymi w poszczególnych sektorach - m.in. w gastronomii oraz w indywidualnych gospodarstwach domowych (1). Współdzielenie się z innymi pozwala na bezinteresowne dzielenie się posiadanymi zasobami - w tym żywnością. Za nadrzędny cel ideologii uznawać można ograniczenie zjawiska marnowania żywności. Food sharing to ruch społeczny zapoczątkowany przez Raphaela Fellemera (autora domeny internetowej foodsharing.de). Ruch ma charakter niesformalizowany i uznaje się go za formę wolontariatu. W Polsce jego założenia spełniają m.in. lokalne inicjatywy tworzenia tzw. jadłodzielni - miejsc, gdzie dokonać można nieodpłatnej wymiany żywności. Dzięki ich powstawaniu nieskonsumowane jedzenie nie zostaje zmarnowane ani wyrzucone do śmieci. W kraju funkcjonuje obecnie blisko 50 jadłodzielni, działających w oparciu o zasadę: “przynieś - jeśli masz za dużo i weź - jeżeli potrzebujesz” (3). 

8. Food sharing: aplikacje mobilne 

Food sharing może przyjmować formę tradycyjnej inicjatywy społecznej, jak i rozwiązania technologicznego. Dzięki powszechnemu zastosowaniu aplikacji mobilnych powstają również te przeznaczone do redystrybucji żywności oraz wspólnego planowania posiłków. Obecnie w Polsce aplikacje sprzyjające ideologii food sharing nie są tak bardzo rozpowszechnione jak w innych krajach - np. w USA. Jedną z popularniejszych aplikacji w naszym kraju jest platforma podzielmysie.pl. Witryna działa sezonowo, głównie w okresach świątecznych, a jej celem jest walka z marnowaniem żywności. Odbiorcami są osoby potrzebujące - np. osoby znajdujące się w kryzysie bezdomności. Platforma umożliwia użytkownikom rejestrację jako darczyńca, kierowca lub potrzebujący. Innym, aczkolwiek ciekawym rozwiązaniem, jest również aplikacja stworzona przez Electrolux - Taste&Share - pozwalająca zarówno na współdzielenie się żywnością, jak i zmianę nawyków żywieniowych zgodnie z ideologią zero waste - np. dzięki wykorzystaniu udostępnionych przepisów kulinarnych. Aplikacja umożliwia przekazywanie innym produktów, planowanie i zapraszanie na wspólne posiłki oraz wspiera tworzenie społeczności opartej na pomocy i współdziałaniu. 

9. Freeganizm

Jednym ze sposobów ograniczenia marnowania żywności jest życie zgodnie z ideą freeganizmu (8). Jest to antykonsumpcyjny styl życia, polegający na ograniczeniu swojego udziału w ekonomii w ujęciu konwencjonalnym. Zasadniczą wartością dla freegan są m.in. alternatywne sposoby zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych - w tym żywieniowych. W skrajnych przypadkach zwolennicy tego stylu życia (zwani także kontenerowcami) zaopatrują się w żywność w kontenerach na śmieci przy supermarketach, jedzą znalezione w pojemnikach nieestetyczne, uszkodzone, lekko nadpsute lub przeterminowane produkty, dostają też nadwyżki niewykorzystanej żywności z zaprzyjaźnionych sklepów i restauracji (5). Co ciekawe, jak wskazują badania, większość freegan nie szuka jedzenia i innych przedmiotów w śmieciach z powodu złej sytuacji finansowej - ich celem jest przede wszystkim zgodna z ideologią powszechna racjonalizacja gospodarowania zasobami i zmniejszenie marnotrawstwa produktów wszelkich produktów - zarówno żywnościowych, jak i nie nieżywnościowych (6). 

10. Ekominimalizm 

Nieco mniej kontrowersyjną tendencją niż freeganizm, jest ograniczający marnotrawstwo żywności ekominimalizm (8). Zdaniem zwolenników tego trendu postawa konsumpcyjna stanowi poważne zagrożenie dla Ziemi, a idea tzw. zero waste (w tłumaczeniu z języka angielskiego - zero odpadów) oznacza ograniczenie strat żywności. Pierwszym krokiem do zmniejszenia marnotrawstwa żywności jest edukacja społeczeństwa i świadome samoograniczenie konsumpcji. Zdaniem ekominimalistów, powinniśmy posiadać mniej rzeczy i ograniczać konsumpcję - także żywności;  wówczas przyczyniamy się do poprawienia sytuacji środowiska i człowieka w świecie.

Poniżej przedstawiamy 10 kolejnych trików ograniczających marnotrawstwo żywności:

11. Oddzielenie żywności wytwarzającej etylen, od tej która go nie wydziela.

Bogate w etylen warzywa - np. pomidory, banany, gruszki czy awokado - sprzyjają szybszemu psuciu się innych produktów. Odłożenie ich w inne miejsce ogranicza nadmierne psucie się żywności i jej straty.

12. Planowanie i przygotowywanie właściwych porcji żywności. 

Gotowanie nadmiernej ilości jedzenia - np. podczas okolicznościowego spotkania rodzinnego - w 25% sytuacji sprzyja marnotrawstwu żywności (9). Warto dokładnie obliczyć wielkość porcji w stosunku do ilości gości, a podczas spotkania na żadnym z talerzy nie pozostanie mnóstwo nieskonsumowanego posiłku.

13. Dzielenie się posiłkami 

Mimo przemyślanych przygotowań - np. po imprezie okolicznościowej - pozostać może sporo niezjedzonych dań. Odpowiednio zabezpieczonymi posiłkami możemy podzielić się z najbliższymi, przyjaciółmi lub sąsiadami. Gotowe posiłki można również przekazać potrzebującym i instytucjom wspierającym ideę food sharingu.

14. Wykorzystywanie resztek.

Marnotrawstwu żywności zapobiegać można poprzez wykorzystywanie resztek - np. skórki od banana zużyć można jako środek nabłyszczający lub nawóz do roślin, warzywa z rosołu jako farsz do krokietów lub składniki sałatki. Możliwości jest wiele, a jedyne ograniczenie stanowi wyobraźnia.

15. Świadome rozumienie określeń: „należy spożyć do...” i „najlepiej spożyć przed...”

 Przekroczenie terminu przydatności do spożycia to w 51% przyczyna marnotrawienia żywności (9) Świadomość różnic pomiędzy powyższymi określeniami pozwala rozróżnić produkty łatwo psujące się i trwałe, a tym samym ogranicza wyrzucanie i straty żywności.

16. Regulowane kontrolowanie zapasów i zawartości lodówki 

Czynność zdawać by się mogło oczywista, jednak warta przypomnienia.

17. Kupowanie dobrej jakości produktów 

Nabywanie wysokojakościowych produktów sprzyja szybszemu ich spożyciu i niemarnowaniu żywności. Kupowanie niskiej jakości produktów grozi natomiast ich szybkim zepsuciem lub niechętnym sięganiem po nie po zakupieniu.

18. Upraszczanie dań poprzez stosowanie zamienników 

Bez szkody na jakości sensorycznej posiłku to kolejny sposób na ograniczenie strat żywności. Przykładowo, cebula może zastąpić w daniu por, a orzechy włoskie mogą być substytutem droższych orzechów pekan.

19. Domowe przetwórstwo 

Znacząco ogranicza straty żywności. Nie zmarnujemy produktów, jeśli je przetworzymy. Polecamy m.in. suszenie owoców, grzybów, robienie domowych przetworów, dżemów, soków, nalewek, wędzenie i marynowanie mięs oraz wędlin. 

20. Korzystanie z gotowych rozwiązań 

Np. z cateringu dietetycznego - idzie w parze z racjonalnym zarządzaniem produktami spożywczymi. Alternatywnym sposobem na przeciwdziałanie marnotrawstwu żywności jest m.in. dieta pudełkowa - otrzymując gotowe posiłki, nie kupujemy nadmiernych ilości jedzenia i nie wyrzucamy jego zbędnych zasobów.

Źródła:

1. E. Drozłowska, M. Sobieraj, Food sharing jako element ekonomii współdzielenia w kontekście marnowania żywności, PTiL 4/2019 (48).
2. M. Hajdas, Innowacje marketingowe a problem marnowania żywności, Handel wewnętrzny, 2018, nr 2, s. 179.
3. A. Bednarczuk, J. Śleszyński, Marnotrawstwo żywności w Polsce, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie: Problemy Rolnictwa Światowego, t. 19 (XXXIV), zeszyt 4, 2019: 19–30.
4. Raport Federacji Polskich Banków Żywności (2016). Badania ankietowe dotyczące marnowania żywności w Polsce na zlecenie Federacji Polskich Banków Żywności.
5. S. Kurutz,The freegan establishment. The New York Times, 2010.06.06.
6. T. Zalega, Alternatywne trendy konsumenckie w miejskich gospodarstwach domowych w Polsce w okresie kryzysu, „Studia i Materiały Wydziału Zarządzania UW”, 2013 (1(16)), 2013, s. 56–78.
7. Michelini, L., Principato, L., IasevolI, G. (2018). Understanding food sharing models to tackle sustainability challenges. Ecological Economics, 145, 205−217.
8. M. Śmiechowska, Zrównoważona konsumpcja a marnotrawstwo żywności, Ann. Acad. Med. Gedan. 2015, 45, 89-97.
9. A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, Marnowanie żywności jako problem społeczny, Handel Wewnętrzny, 2013; 4(345): 14-26.